آل کیا

آل کیا یا کیاییان (۷۶۹-۱۰۰۰ق)، از سلسله‌های حاکم شیعی در گیلان که نسب آنان به امام سجاد(ع) می‌رسد.آنان از قرن هشتم تا سال پایان قرن دهم قمری

بر بخش وسیعی از گیلان با مرکزیت لاهیجان حکومت می‌کردند. کیاییان در آغاز حکومت زیدی مذهب بودند و بعدها به اثناعشری گرویدند. این سلسله با حکومت‌ها و دولت‌های دیگر مانند صفویه و مرعشیان روابط خوبی داشتند. سرانجام در زمان شاه عباس صفوی، به سبب حمایت احمد خان دوم از عثمانی‌ها و تیرگی روابط با صفویان بساط حکومت آنان برچیده شد.

واژه کیا

واژۀ کیا به معنای بزرگ، حاکم، والی، امیر و پادشاه به کار رفته است. این واژه به علما نیز گفته می‌شده است. بدین جهت، برخی از سادات حاکم گیلان، کیا و کار کیا خوانده شده‌اند.

نسب

آل کیا از سادات ساکن گیلان بودند که نسب بزرگ آنان (سید امیر کیا) با ۱۱ واسطه به امام سجاد(ع) می‌رسد. نسب این سلسله چنین است: امیر کیا پسر حسن کیا پسر سیدعلی پسر سیداحمد پسر سید علی غزنوی پسر محمد پسر ابوزید پسر ابومحمد حسین پسر عیسی کوفی پسر حسین اصغر پسر امام سجاد(ع).

عیسی کوفی در کوفه ساکن بود و در پی قیام عباسیان از کوفه به ابهر آمد. فرزندان او چندی در ابهر زیستند‌. ابوزید پسر ابومحمد حسن مشهور به عقیقی از ابهر به روستای فشتام کوهدم در گیلان مهاجرت کرد، سپس سید علی(جد امیر کیا) از نوادگان او از فشتام به روستای ملاط گیلان کوچ کرد.

حکومت

سید امیر کیا(درگذشت ۷۶۳ق) در ملاط گیلان به دنیا آمد و مدتی در زادگاهش به تدریس علوم دینی پرداخت. او نخستین فرد از سادات کیایی است که برای استقلال بیه‌پیش کوشید و بر ضد امیر ناصروند، قیام کرد. امیر کیا حرکت خود را از ملاط گیلان آغاز کرد، ولی در جنگ با امیر ناصروند شکست خورد و به رستمدار گریخت و یک سال بعد (۷۶۳ق) در آن نواحی درگذشت.

پس از درگذشت سید امیر کیا، سید علی فرزند او، به همراه برادران خود و عده‌ای از مردم بیه‌پیش به آمل نزد سید قوام الدین مرعشی، مؤسس سلسلۀ مرعشیان مازندران رفتند.[۶] و مدتی در خدمت سید قوام الدین بود و در یکی از جنگ‌ها به همراه سادات مرعشی به جنگ رفت. پس از ۷۶۷ سید علی کیا، با پشتیبانی سادات مرعشی کنترل شرق گیلان را به دست گرفت و حکومت آل کیا را در لاهیجان پایه ریزی کرد. او کم کم فرمانروایی خود را بر دیلمان، لشت نشاء، کوچصفهان و حتی طارم و قزوین گسترش داد. جانشینانش به پایتختی لاهیجان بر شرق گیلان تا اوایل عصر صفویه حکومت کردند.

گستره قلمرو حکومت آل کیا

حکومت آل کیا پیش از خان احمد اول با جنگ‌های گسترده خود با بازماندگان اسماعیلیه در الموت و رودبار منطقه را از وجود اسماعیلیان خالی ساختند.

مذهب

سادات کیا پیش از به قدرت رسیدن زیدی مذهب بودند. قاضی نورالله شوشتری معتقد است که خاندان کیا مذهب زیدیه جارودیه‌ داشتند. شواهدی زیادی بر زیدی بودن آنها وجود دارد، از جمله:

پیام سید علی کیا به سید رکابزن حاکم زیدی تنکابن؛ وی در این پیام به موافقت خود در سیادت و مذهب با سید رکابزن اشاره می‌کند. وی همچنین اختلاف مذهبی پیروان خود با مردم مازندران را یادآور می‌شود.
ادعای امامت سیدعلی کیا‌.
فتوای علمای زیدیه بر وجوب اطاعت از وی و دارا بودن خصلت‌های پنج گانه امام از نظر زیدیه: علم، زهد، شجاعت و سخاوت و قدرت.

تغییر مذهب

سادات کیایی از مذهب زیدی به اثناعشری گرویدند. منابع پیرامون نخستین فرد از خاندان کیا که به امامیه گرویده، اختلاف دارند. برخی خان احمد اول (متوفی۹۴۰ق/۱۵۳۳م)و گروهی خان احمد دوم (متوفی ۱۰۰۹ق /۱۶۰۰م) را نام می‌برند. وقفنامه‌ای از سال ۹۱۴ق/۱۵۰۸م به احمد خان اول منسوب است. در این وقفنامه اسامی ائمه دوازده گانه به عنوان راهنمایان اهل تحقیق و پیشوایان ارباب توفیق ذکر شده است. همچنین در آن به رواج مذهب اثنی اعشری اشاره شده است. تاریخ این وقفنامه ربیع الاول اربع عشر و تسعمائه من الهجره النبویه با حروف ذکر شده است.
بقعه یا مسجد چهارپادشاهان

برخی مانند رابینو، زمان تغییر مذهب خان احمداول را عصر شاه طهماسب نوشته‌اند. برخی از پژوهشگران متأخر تاریخ تغییر مذهب را سال ۹۶۰ق/۱۵۵۲م زمان حکومت خان احمد دوم دانسته‌اند.

بقعه چهار پادشاهان

یکی از بناهای تاریخی گیلان بقعه چهار پادشاهان است که مقبره چهار تن از پادشاهان کیایی در آن قرار دارد. قدیمی‌ترین مقبره آن مربوط به سید خرم کیا (کشته شده در ۶۷۴ق) است. البته وی از این سلسه نیست و از سادات طباطبایی به شمار می‌رود که لقب کیا داشته است. مقبره سید علی کیا، سید رضی کیا و سید هادی در این بقعه مدفون است. برخی دیگر از سادات کیایی در این بقعه مدفونند. بخش اصلی آن توسط سید هادی کیا ساخته شده‌است.

منبع : ویکی شیعه