جنگ جهانی دوم در استان گیلان

در ساعت چهار صبح روز سوم شهریور 1320 ناوگان شوروى در 12 مایلى ساحل انزلى لنگر انداخت نیروى دریایى ایران در استان گیلان قدرت مقاومت در مقابل ناوگان روسى را نداشت.

ناوچه گرگان که در حالت نگهبانى بود وضعیت ناوگان روسى را گزارش داد. سریعا و بدون از دست دادن فرصت تصمیم گرفته شد تا حوض شناورى را در دهانه انزلى غرق نماید و نتیجه این اقدام جلوگیرى از ورود نیروى دریایى شوروى به مرداب انزلى بود و باعث شد تا ارتش شوروى ناگزیر به حمله از طریق آستارا گردد، و با بمباران مداوم هوایى به بندرانزلى و مرداب و محل استقرار نیروى دریایى، در ساحل غازیان راه را بر هر گونه اقدامات تلافى جویانه ببندد.

سپس گروهى از ارتش سرخ در طوالش پیاده شدند تا روز ششم شهریور حملات روسها به شدت ادامه داشت و در این روز به نیروهاى ارتشى فرمان ترک مقاومت داده شد.

اما هواپیماهاى شوروى روز هفتم شهریور بار دیگر شهرهاى رشت، لاهیجان و انزلى را بمباران کردند و در نتیجه 203 نفر در رشت، 29 نفر در لاهیجان و 7 نفر در انزلى کشته و عده‏اى نیز مجروح شدند و سپس شهر رشت به وسیله ارتش سرخ اشغال گردید و رابطه این شهر با تهران قطع شد و گروهى از مردم از ترس به قزوین و روستاهاى اطراف فرار کردند و خانه‏ها و مغازه‏هایشان توسط افراد ولگرد و چپاولگر غارت شد.

در پایان شهریور اندک اندک فراریان به خانه‏هاى خود بازگشتند و گیلان به طور کلى در اختیار روسها قرار گرفت.

در سالهاى جنگ هجوم گرسنگان و بیماران به شهرها بیشتر گردید و به خاطر اشاعه بیمارى تیفوئید در سال 1323 دولت طى اعلامیه‏اى مردم را از حضور در اماکن عمومى مانند قهوه خانه‏ها و حمام‏هاى عمومى حتى استفاده از درشکه که یک وسیله رفت و آمد عمومى بود بر حذر داشت.

مرگ و میر انسانهاى فقیر و آواره در حاشیه بقاع مقدسه لاهیجان، آستانه و رشت بیشتر به چشم مى‏خورد. در گوشه و کنار شهرها نمایش فیلم‏هاى مختلف توسط روسها انجام مى‏گرفت. بسیارى از خانه‏هاى بزرگ و تاسیسات ادارى و کارگرى حتى کتابخانه ملى شهر رشت براى سکونت سربازان در اختیار ارتش شوروى بود. هر چند گاه بار هواپیماها نیز به مناسبتى اعلامیه هایى را بر فراز شهرها پخش مى‏کردند و مردم را در جریان وقایع گذشته و سیاست‏هاى اعمال شده توسط قواى بیگانه در ایران قرار مى‏دادند و این وضع تا پایان جنگ ادامه داشت.

اشغال گیلان توسط روس‏ها موقعیت مناسبى را براى چپ گرایان فراهم ساخت و تبلیغات کمونیستى تا روستاهاى کوچک نیز همراه با نمایش فیلم‏هاى روسى راه یافت. کمونیستهاى وطنى نیز با استفاده از آزادى فراهم شده بوسیله روس‏ها فعالیت شدیدى را آغاز کردند اما مخالفین آنها با وجود حکومت پلیسى روس‏ها از فعالیت باز نایستادند و به مبارزه با چپ گرایان ادامه مى‏دادند.

گروه‏ها و اتحادیه‏ها، احزاب و کانونهایى در گیلان ایجاد شد که مى‏توان از احزاب میهن جنگل، اتحادیه دهقانان، اتحادیه شهر رشت و فعالیتهاى حزب توده نام برد.

تسلط حزب دمکرات بر آذربایجان و آهنگ تجزیه آذربایجان برخى از احزاب گیلانى را بر آن داشت که از موج تبلیغ و نفوذ حزب دمکرات در گیلان جلوگیرى کنند و بازماندگان نهضت جنگل در قالب حزب جنگل تصمیم گرفتند که کار پایان نایافته نهضت جنگل در تشکیل دولت ملى در ایران را به اجرا در آوردند.

اما بعد از مشورت با روسها براى خرید سلاح با مخالفت آنها روبرو شدند و سفیر شوروى ملینکوف این اقدام ملى را بر خلاف سیاست دولت خویش اعلام کرد.

با قدرت گرفتن نیروهاى حزب دمکرات به رهبرى پیشه ورى در آذربایجان فدائیان حزب دمکرات براى تسخیر گیلان تا کپور چال چند کیلومترى بندر پهلوى آمدند و در بندر پهلوى به نام کارگران شیلات 2000 افراد مسلح داشتند و مردم از ترس سقوط شهر بوسیله نیروهاى پیشه ورى در صدد فرار به تهران بودند که با اقداماتى، امنیت به شهر بازگشت و مانع از فرار مردم شد.

با روى کار آمدن قوام السلطنه و حوادثى که به دنبال زمامدارى وى رخ داد منجر به تخلیه نیروهاى شوروى و فرار پیشه ورى و انحلال فرقه دموکرات گردید و موضوع انقلاب ملى گیلان منتفى گردید.

منبع : پایگاه جامع تاریخ معاصر ایران