اخبار مطبوعات گیلان در عصر قاجار (5جلد)

این کتاب دربردارندۀ مجموعه‌ای است از اخبار و اطلاعات مربوط به سرزمین گیلان که از میان اوراق 35 عنوان از نشریات مهم عصر قاجار که در خارج از گیلان منتشر شده،استخراج شده است تا منبعی مستند و دقیق فراروی پژوهشگران و علاقمندان تتبع در تاریخ گیلان قرار دهد.

آگاهی دقیق از اخبار و وقایع گذشته، مستلزم جستجو در میان اسناد و اوراق برجای مانده و رصد دقیق آنها است. گاه سطری از آنچه در مطبوعات گذشته چاپ شده، می‌تواند راهگشای یک نکتۀ مبهم تاریخی یا نمایانگر گوشه‌ای از تاریخ مغفول‌ماندۀ هر سرزمینی باشد. در این میان آنچه از میان سطرهای مطبوعات تاریخی بیرون کشیده می‌شود، یکی از معتبرترین منابع دست اول است که بخش مهمی از مآخذ و منابع پژوهش‌ها و تحقیقات تاریخی را دربر می‌گیرد.

جراید قدیم یکی از مهم‌ترین اسناد تاریخی و منابع مهم تحقیق در پژوهش‌های تاریخی و اجتماعی به حساب می‌آیند که می‌توانند پرده از اسرار جزئیات بسیاری در تاریخ برداشته و بسیاری از حوادث مهم قرون گذشته و نکات مبهم تاریخی را روشن کنند. برای محققان و پژوهشگرانی که از جنبه‌های تاریخی به مسائل مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و …. می‌پردازند، دسترسی به اسناد و منابع امری حیاتی به شمار می‌رود. روزنامه‌های گذشته یکی از مواد مهم تحقیقاتی و مطالعاتی است که می‌تواند راهگشای خوبی برای پژوهشگران و علاقمندان به تاریخ باشد.

در این کتاب اخبار و وقایع گیلان از ابتدای تأسیس روزنامه در ایران تا سال‌های پرتپش انقلاب مشروطیت از روزنامه‌های مختلف گردآوری شده است؛ بسیاری از این وقایع و اخبار را می‌توان با توجه به کتاب‌های مرجع تفسیر نمود و شرح و بسط داد؛ می‌توان خادم و خائن را معرفی کرد؛ شهرها، محل‌ها و حتی عمارات را می‌توان مورد بازبینی قرار داد و مکان کنونی‌شان را تعیین نمود و …. اما گردآورندۀ این کتاب سعی نموده در متن روزنامه‌ها دست نبرده و تعلیقاتی بر متن ننویسد؛ زیرا در مورد هر خبر چندسطری، می‌شود صفحه‌ها قلم زد و شاهد مثال‌هایی از کتاب‌ها و منابع موجود آورد و که کاری بسیاری طولانی می‌شود.

دورترین تاریخ در این کتاب مربوط به روزنامۀ اتفاقیه به تاریخ جمعه یازدهم ربیع الثانی 1267 و نزدیک‌ترین تاریخ از روزنامۀ چهره‌نما مورخ پانزدهم شعبان 1345 است.

در جلد اول اخبار و وقایعی از روزنامه‌های وقایع اتفاقیه، دولت علیه ایران، روزنامه دولتی، دولت علیه ایران، ایران و ایران سلطانی آورده شده است. در یکی از اخبار که از روزنامۀ وقایع اتفاقیه به تاریخ پنج‌شنبه، 15 جمادی الثانی 1272 نقل شده، آمده است: «اعلانات ـ و همچنین کتاب گوهر مراد که از کتب معتبره معرفت و کلام است و در تحصیل عقاید دینیه و تکمیل معارف یقینیه از مبدأ و معاد یک دوره حکمت تمام در هر شهری یک دو نسخه که آن هم زیاده مغلوط بود، بیشتر به هم نمی‌رسید، در این اوقات به سعی و اهتمام جناب فضایل نصاب میرزا محمدباقر لواسانی در دارالطباعۀ دارالخلافه طهران انطباع یافته هر مجلدی به یک تومان فروخته می‌شود». (ص 29 جلد اول)

اخبار روزنامه‌های آزاد، اختر، ادب، الجمال، انجمن مقدس ملی اصفهان، جریده ملی، انجمن تبریز، بشارت، تربیت، تمدن و ثریا روزنامه‌ها و جرایدی هستند که در جلد دوم این کتاب از آنها نام برده شده است.

در خبری که از روزنامۀ تمدن به تاریخ سه‌شنبه 22 محرم الحرام 1326 آمده، می‌خوانیم: «جریده فریده نسیم شمال که چندگاه قبل از تراوش خامه ادیب اریب، دانشمند لبیب آقای اشرف‌الدین عالم مطبوعات را از سمت شمال افزا گردیده و به نفخات جان‌فزای خود اهالی گیلان را حیات بخشیده، این ایام چند نسخه از آن به اداره رسید. از پایه و مایه ریزش قلم آنچه استنباط شد فاضل نادر معاصر ما را از کمالات صوری و معنوی حظی وافر است، در ادبیات و سیاسی و تاریخ یدی طولی دارد، خال ملیحی که این چهره زیبا را به غایت نمایش داده طبع سرشاری است که معظم له در سرائیدن قصاید وطنی و نغمات ملی دارد…..». (ص 353 جلد دوم)

در جلد سوم نیز اخبار گیلان در این مطبوعات آورده شده است: چهره‌نما، حبل المتین یومیه، حدید، خلاصه الحوادث، خلافت، خورشید، روح القدس، شاهنشاهی (علمی)، شرف، شکوفه، صبح صادق، کمال، کوکب دری، مظفری، معارف، ناصری، ندای وطن و وطن.

در صفحۀ 238 از این جلد دربارۀ جرایدی که در سال 1326 قمری در انزلی استفاده می‌شده، به نقل از روزنامۀ “حبل المتین یومیه” آمده است: « این است فهرست جراید ملی که در انزلی به مصرف می‌رسد: جراید مقدسه حبل المتین هفتگی کلکته (30 نسخه)، یومیه طهران (75 عدد)، صوراسرافیل (75 عدد)، مساوات (30 عدد الی 40)، روح القدس (20 الی 30 عدد)، رهنما (10 عدد)، تشویق (10 عدد)، آذربایجان (20 عدد)، دعوت الاسلام (10 عدد)، آئینه غیب‌نما (25 عدد)، تمدن (15 الی 20 عدد)، صبح صادق (5 عدد)، خورشید (5 عدد)، جراید اصفهان از هر جهت (15 عدد)، محاکمات (5 عدد)، کشکول (20 عدد)، انجمن تبریز در سابق 80 عدد بوده بعد خیلی تنزل کرده است، متفرقه از هر جهت (20 عدد)، جمع کل (523 عدد). امروزه علی التخمین از پانصد عدد جراید ملی پایتخت و غیره در انزلی به مصرف فروش می‌رود. سایر شهرهای ایران غیر از پایتخت بدیهی است ده مقابل انزلی باید و خریدار داشته باشد. محض اطلاع عرض شد».

پدیدآور: به کوشش رضا نوزاد

ناشر: فرهنگ ایلیا

منبع : کتابخانه تخصصی ادبیات