«فاجعه‌ی رشت» در تابستان و پاییز ۱۲۹۹
«فاجعه‌ی رشت» در تابستان و پاییز ۱۲۹۹
و اشتباه تاریخی حیدرخان و کوچک‌خان
(دو مقاله)
ناصر عظیمی
انتشارات سپیدرود (۳۳۲۶۵۷۵۹ و ۰۹۱۱۳۴۸۲۹۰۹)، چاپ اول ۱۴۰۳
درباره این کتاب از پیش‌گفتار آن به قلم نویسنده:
تحولات «انقلاب جنگل» با انتشار اسناد و داده‌های جدید از غبار ابهام و تاریکی بیرون آمده و به تدریج بر آن نوری تابان افکنده می‌شود. این نوشته که حاوی دو مقاله است یکی از نمونه‌های این نورافکنی بر نقاط پرابهام و تاریک در پرتو اسناد جدید است. در همین راستا پیش‌تر، از این نویسنده سه اثرِ ویژه به نام‌های «جنبشی که به انقلاب تبدیل شد»، «کوچک‌خانی که باید از نو شناخت» و «چگونه راه بر سوسیال‌دموکراسی ایرانی مسدود شد؟ (زندگی‌نامه‌ی حیدرخان عمواوغلی)» انتشار یافته و اکنون با انتشار این اثر، «چهارگانه»ی نویسنده برای تکمیل بحث «جنبش و انقلاب جنگل» محقق می‌شود.
اهمیت تاریخی «انقلاب جنگل» در این بود که برای نخستین بار تمام نیروهای اجتماعی صد سال اخیر در آن نقش‌آفرینی کردند و از این‌رو اگر به درستی و با بی‌طرفی نسبی، تجزیه و تحلیل می‌شد، می‌توانست تجربه‌ای گرانقدر برای همه‌ی فعالان سیاسی و اجتماعی جامعه‌ی ما باشد که اشتباهات گذشته را تکرار نکنند. نوشته‌ها درباره‌ی جنبش و انقلاب جنگل البته کم نبوده است، اما تصویر ما از این انقلاب هنوز مخدوش و مغفول باقی مانده است. این نوشته تلاش کرده در پرتو اسناد جدید به این تحولات، نظری کوتاه و فشرده بیندازد و کانونی‌ترین وجوه تاثیرگذار آن را که تعیین‌کننده‌ی سرنوشت این انقلاب بوده‌اند، روشنگرانه در معرض دید خواننده قرار دهد. داوری در این مورد از ادعا تا واقعیت از آنِ خواننده‌ی فرهیخته است که این نوشته را مطالعه می‌کند.
نوشته‌ی حاضر حاوی دو مقاله است. مقاله‌ی نخست که برای نخستین بار انتشار می‌یابد به حوادثی در انقلاب جنگل می‌پردازد که از ۱۵ مرداد تا اوایل آبان ۱۲۹۹ خورشیدی به مدت حدود دو ماه و نیم روی داده و در اینجا «فاجعه‌ی رشت» نامیده شده و بر‌اساس «تز» اصلی این مقاله، مهمترین عامل شکست انقلاب جنگل نام گرفته که میراثی شوم و فاجعه‌بار برای رهبران اصلی این انقلاب یعنی حیدرخان و کوچک‌خان که بعدها کوشش کردند آن را به مسیری درست هدایت کنند برجای گذاشت.
مقاله‌ی دوم پیش‌تر انتشار یافته اما در این کتاب با اسناد جدیدتر، تکمیل و ویرایش اساسی شده و به پرسشی مهم پاسخ گفته که تا کنون به صورتی که در این مقاله عنوان شده، طرح نشده است.
