میرزا یحیی فرید مجتهدی
نیما فرید مجتهدی
میرزا یحیی فرید مجتهدی در تاریخ 1275 هجری شمسی در خانه‌ی پدری خویش در محله‌ی خومرکلایه‌ی لاهیجان به دنیا آمد. وی فرزند حاج میرزا حسن[1] مجتهد حاکم شرع لاهیجان در دوره‌ی ناصرالدین شاه بوده است. انتخاب نام خانوداگی مجتهدی، به دلیل وجود همین میرزا حسن مجتهدی بوده است. هرچند در ابتدای تحویل شناسنامه شهرت صفاری داشتند(به دلیل انتساب خانوداگی‌اشان) اما پس از مدتی هر کدام از فرزندان با اضافه نمودن پسوند و پیشوند، نام‌های خانوداگی خویش را به مجتهدی تغییر دادند. به عنوان مثال میرزا یحیی، پیشوند فرید را به نام خانوداگی خویش افزود. برخی دیگر از افراد این فامیل پسوندهای گیلانی (مرحوم دکتر مجتهدی گیلانی) و یا کامرانی را برای خویش برگزیدند. طبق شجره‌نامه‌ی موجود شجره‌ی در خانواده نسب ایشان به نوه‌ی دختر عمرو لیث صفاری می‌رسد. در بخشی از دوره‌ی قاجار این خاندان از حکام شهر لاهیجان بوده‌اند. نسبِ سیستانی این خانواده در شجره‌نامه‌ی یادشده با نوشته‌های موجود در سفرنامه‌های حاج میرزا حسین فراهانی که با دقت نظر نشانه‌هایی از وجود افرادی در حاشیه شهر لاهیجان در محل سیستان و سیاه‌کش که خود را سیستانی می‌دانستند، بی‌ارتباط نیست[2].
حاج حسن مجتهد دارای سه فرزند به نام‌های میرزا احمد، میرزا محمود و یحیی فرید مجتهدی بوده است. وقتی وی کودک بود حاجی حسن مجتهد فوت کرد و سرپرستی وی به برادران‌اش رسید. پس از تحصیل مقدماتی در شهر لاهیجان نزد روحانیون محلی، برای ادامه‌ی تحصیل در علوم دینی به نجف اشرف رفت. بنا به اطلاعات موجود وی تحصیل در این زمینه را نیمه کاره رها نموده و به ایران بازگشت. پس از آن وی در کرمانشاه مدت‌ها در عدلیه صاحب منصب بوده است[3]. در این مدت با بزرگان ایل قبادیان آشنایی فراوانی پیدا نمود(امیری،1390: 467). در زمان درگیری‌های که در زمان رضاخان در منطقه به وجود آمد به همراه کردها بر ضد وی وارد جنگ شد و در این جنگ‌ها به شدت مجروح شد و به آن سوی مرز در سرزمین فعلی عراق پناهنده شد. پس از آن وی دوباره به نجف برگشت و دوباره به تحصیل علوم دینی پرداخت. وی پس از سال‌ها بی‌خبری به موطن خود در لاهیجان برگشت و با تلاش فراوانی بخشی از املاک موروثی خود را که در زمان نبود‌اش توسط دیگر افراد خانواده تصرف شده بود را به دست آورد. بنا به نوشته‌ی امیری(همان) وی در این زمان در صلحیه‌ی لاهیجان مشغول به کار شد. با این حال به مرور زمان و به دست آوردن املاک موروثی و همچنین افزدون وسعت این املاک (خرید) به تدریج به امر زمین‌داری پرداخت. املاک وی شامل زمین‌های در روستاهای بین‌کلایه، شیخ‌علی‌کلایه، مهدی‌آباد، لیالستان، دیزبن و چند جای دیگر بوده است. وی در این زمان تا پایان عمر خود شغل اصلی خویش را فلاحت می‌نامید. وی دارای سه همسر به نام‌های شمس‌الملوک محمدی[4]، منصوره صراف‌زاده[5] و حاجیه مار(مهدی) شایسته[6] داشت. از این همسران دارای هفت پسر و سه دختر شد. یحیی فرید مجتهدی در شهر لاهیجان به یحیی فرید شهرت داشت. بیشینه‌ی شهرت وی به دلیل علم و آگاهی عمیقی ایشان در زمینه‌ی تاریخ و مسائل مذهبی بوده است. به نقل و گواهی از مصاحبه شنوندگان وی یکی از آگاهان منطقه بوده و محضر وی یکی از محافلی بوده که افراد مختلف در آن با وی تبادل اطلاعات می‌نموند. نگارنده از وی کارت ویزیت‌ای با این عنوان در آرشیو شخصی دارد: «یحیی فرید، کارشناس فلسفه تاریخ». نقل‌قولی از یکی از کارمندان اداره ثبت سابق لاهیجان به نگارنده شده است که در زمان‌هایی که در زمینه‌ی مسائل حقوقی
و شرعی تقسیم ارث ابهام‌های وجود داشت به ایشان مراجعه می‌شد. متاسفانه به هر دلیلی وی فردی کم‌کار در زمینه‌ی نگارش بوده و از وی اسناد مکتوب ناچیزی به جای مانده است[7]. یکی از دلایل آن می‌توان از بین رفتن اسناد و مدارک باقی مانده از وی به دلیل دست به دست شدن آن‌ها است. یکی دیگر از دلایل شهرت یحیی فرید مجتهدی، ساختمان دو طبقه‌ی وی در خیابان شهدای فعلی لاهیجان نرسیده به میدان ممتاز است که سال‌ها در اجاره‌ی دادگستری لاهیجان قرار داشت و تا به امروز نیز به عنوان دادگستری قدیم در میان مردم لاهیجان معروف است. از جمله جنبه‌های مهم وی از لحاظ علمی کتابخانه شخصی وی بوده که حاوی تعداد زیادی کتاب و نسخ خطی بوده است. متاسفانه به دلایلی مانند بسیاری از کتابخانه‌های شخصی از دسترس استفاده عموم به دور مانده است. ایشان بسیار مورد علاقه‌ی دکتر مجتهدی بوده و دارای رابطه‌ی عمیقی با یکدیگر بوده‌اند. علاوه بر این بنا به نوشته‌ی امیری (همان) اسنادی از مکاتبه‌های وی با دکتر محمد علی مجتهدی پیرامون مسائل مختلف وجود داشت که برخی از این مکاتبات در پژوهشکده‌ی اسناد سازمان اسناد کشور نگهداری می‌شود. رخ‌داد انقلاب سفید، انقلاب اسلامی و به تبع آن از بین رفتن ارکان‌های اقتصادی، سبب انزوای بیشتر وی شد. وی در سال 1358 هجری شمسی در شهر تهران در خانه‌اش فوت کرد و در بهشت زهرا دفن شد
سمت راست دکر محمد علی مجتهدی گیلانی سمت چپ میرزا حسن مجتهد
[1] . ای یادداشت بر مبنای تحقیق‌های گسترده‌ی اینجانب در دوران جوانی در زمینه ایشان جمع‌اوری شده است و ماحصل گفتگو با اعضای خانواده و برخی از بزرگان لاهیجان بوده است.
[2] . طبق شواهد موجود میرزا حسن مجتهد دو همسر داشت یکی به نام خانم نجفی و دیگری نرجس، نرجس مادر یحیی فرید مجتهدی بوده است. نرجس پس ازمرگ میرزا حسن به عقد پیروباقی درآمد و از وی سه دختر داشت که خواهران ناتنی یحیی فرید مجتهدی محسوب می‌شدند.
[3] . در این بخش از سفرنامه‌ی حاج میرزا حسین فراهانی که در نزد نگارنده موجود است، توصیف این مردم آمده است. هرچند وی بنای نوشته‌های خویش را بر اساس تحقیق میدانی ارائه کرده است. با این حال آیا اینکه وجود نام روستای سیستان در جنوب‌شرق لاهیجان که بنا به گفته‌ی وی، ناشی از تعلق خاطر سیستانی‌های ساکن در این محل به دیار اجدادی‌اشان است، نیاز به تحقیق دارد. با این حال یک نکته‌ی جالب توجه که نیاز به پژوهش بی‌طرف دارد وجود نام خانوادگی زابلی بر برخی از خانواده‌های آبادی سیستان لاهیجان است! که تقارن جالبی با نام این آبادی و ادعای میرزا حسین فراهانی دارد.
[4] . درعکسی که در آرشیو اینجانب موجود است. عکسی از جوانی یحیی فرید مجتهدی وجود دارد در کنار فردی درجه‌دار ایستاده که در پشت عکس نوشته شده « یحیی فرید در شهرکرمانشاهان گرفته شده است». این عکس تائیدی بر حضور وی در این شهر در جوانی است.
[5] . فرزند عبدالحسین شمس العماء لاهیجی.
[6] . وی در دوره‌ی جوانی پدر خویش را از دست داد. در زمان اخذ شناسنامه نام‌خانوادگی وی با نام خانوداگی داماد وی اخذ گردید و آهنو‌خوش برگزیده شد ولی سپس با نام خانوداگی پدر وی که با نام محمد جان صرافِ میدانی معروف بود به صراف‌زاده برگرداننده شد.
[7] . ایشان دختر مباشر وی در آبادی شیخ‌علی‌کلایه بوده است.
[8] . اخیراً و در سال 1390 علی امیری پژوهشگر و سند پژوه تاریخ گیلان مطلبی در فصلنامه‌ی بهارستان از نوشته‌های بازمانده‌ی ایشان چاپ شد.
