وِرنیشین ؛ زندگی و آثار حسن خوشدل

حسن خوشدل (متولد ۱۳۱۴) ترانه‌سرا، آهنگساز و موسیقی‌دانی است که آهنگ‌های فولکلور گیلان و فرهنگ و تاریخ مردم این دیار را در کلمات ترانه‌ها و نت‌های گوش‌نواز موسیقی‌اش ثبت کرده

تا آیندگان از این نغمه‌ها بی‌بهره نمانند. وی نواختن ترومپت و قره‌نی و آکاردئون و خواندن سرود را در مدرسه نزد استادش پرهیخته فراگرفت. در عنفوان جوانی به دعوت بزرگان موسیقی به تهران رفت و گرچه دانشجو نبود، اما با درک والایی که از موسیقی داشت، به ارکستر دانشجویان ایران پیوست و چند سال با این ارکستر و همچنین در رادیو برنامه اجرا کرد. ۲۳ ساله بود که نزد استادی به نام «اصلانی» یادگیری پیانو و آکاردئون را به طور جدی و کلاسیک دنبال کرد. چندسالی را در تهران و تبریز به اجرای موسیقی پرداخت اما سرانجام عشق به دریای زیبای کاسپین و تالاب زمردفام او را به انزلی بازگرداند و تا پایان زندگی در همین شهر زیست. «کپور»، «عبدو»، «زنگالو»، «مُل»، «گرزعلی»، «وِرنیشین»، «گولِه مار»، «می دیل تره تنگه»، «پشمک»، «بوشو بوشو ترا نخوام»، «ملوان»، «بوزای نی میر بهار آیه» و… از جمله ترانه‌های به یادماندنی ساخته این هنرمند عرصه موسیقی گیلان و نشان‌دهنده پیوند عمیق وی با مردم و بازتاب رنج‌ها و امیدهای زندگی مردمان این دیار است. حسن خوشدل پس از یک دوره مبارزۀ سخت با بیماری سرطان در سحرگاه 27 اردیبهشت 1395، در سن 81 سالگی درگذشت. و در سال پایانی عمر، باوجود ضعف شدید جسمانی، با شوق بسیار و انگیزه‌ای بیشتر از پیش، برای زادوبومش آهنگ می‌ساخت و ترانه می‌نوشت.

ترانه‌های گیلکی با تولیدات موسیقایی در گیلان زمین و هر جای دیگر از این سرزمین از گذشته تا به امروز از حیث موضوع و شأن خلقتشان عمدتا در چند دسته محدودند. ترانه‌های مذهبی – آیینی، ترانه‌های کار، ترانه‌های معطوف به محیط و ملهم از طبیعت، ترانه‌های اجتماعی و سیاسی عمدتا معترض و عاشقانه‌ها. تاریخ ترانه در گیلان اما گواه است که گرایش ترانه‌سازان و ترانه‌سرایان گیلک در خلق آثار عمدتا به سمت ترانه‌های کار، ترانه‌های معطوف به طبیعت و بیشتر عاشقانه‌هاست. در این میان اما آنچه که بسیار مهجور است و در آهنگ‌ها و آوازهای مردمان گیلان کم شنیده می‌شود، دغدغه‌های عمومی قوم گیلک است و هم نمود تحولات اجتماعی – سیاسی در ساختمان آثار پدید آمده در حوزه موسیقی که البته واکاوی علل این رویکرد ریشه‌دار فرهنگی، اجتماعی مجالی دیگر می‌طلبد.

اما در این میان ترانه‌های حسن خوشدل هرگز بر مبنای این الگوی رایج پدید نیامده‌اند و همین مؤلفه هم او و آثار کم‌شمارش را از بسیاری دیگر متمایز کرده است.

ترانه در آثار خوشدل بسیار وامدار شعر است و هدف از خلق آن هم نه اثبات و اشاعه ملودی که بیشتر انتقال پیام خالق اثر به مخاطب است. مخاطبی که چون سرگردان است و درگیرودار روزانۀ سختی کار و غم یار، حالا انگار مغفول مانده از حقی تاریخی که زادوبوم و دیار بر گردنش دارند و خوشدل البته که با ترانه‌هایش همواره در پی استیفای همین حق به محاق‌رفته برآمده است.

ترانه‌های خوشدل هرچند از بطن فرهنگ گیلان می‌جوشند اما کمتر مایه‌های موسیقی ایرانی دارند. نه آنکه در ردیف و دستگاه نگنجند، بلکه زبان روایی عمده ترانه‌هایی که ساخته، جهانی است. یک جوی موسیقی سینوسی وحشی بی‌پرده و معترض رهای از آهنگ و متکی به ضرب که با بهره‌گیری از زیبایی‌های ذاتی کلام بومی و اصوات و با وسواس در انتخاب محتوا، شنونده را مجبور به همراهی می‌کند.

این کتاب محصول گفتگوی مفصل نویسنده است با حسن خوشدل دربارۀ دوران کودکی و بالندگی، فضای فرهنگی و اجتماعی آن روزهای زادگاهش انزلی، فعالیت‌هایش در عرصۀ زندگی و نوازندگی و چگونگی خلق ترانه‌هایی که بسیار مقبول مردم واقع شده‌اند. اما بخش دیگر کتاب به متن ترانه‌های گیلکی و فارسی حسن خوشدل اختصاص یافته است. متن ترانه اگر با گویش محلی سروده شده، همراه با ترجمۀ فارسی آمده و هر کدام که ملودی در اختیار بوده، تنظیم و نت‌نویسی شده است.

فهرست مطالب کتاب:

مقدمه

مصاحبه

پی‌نوشت‌ها

ترانه‌ها

واژه‌نامه

آلبوم عکس

نت‌ها

پدیدآور: به کوشش امین حق‌ره