خصیل دشت بام املش

خصیل دشت بام املش

خصیل دشت ، آبادی کوچک از توابع دهستان کجید ، بخش رانکوهِ شهرستان املش می باشد. این آبادی در ۳۵ کیلومتری شهرستان املش قرار دارد که از راه لات لیل _بلوردکان و هلودشت(هلی دشت) قابل دسترسی است.
مسیر پر پیچ و خم جاده بلوردکان که نیمی از آن آسفالته و نیمی دیگر خاکی است ،از دل جنگل می گذرد و بعد از هلودشت به چمن زارها و مراتع وسیع ییلاقی می رسد که خصیل دشت در آن واقع شده است. مناظر بی نظیر و دلنواز آن چشم هر مسافری را خیره می‌کند و گردشگران زیادی را به خود فرا می خواند. از جاذبه‌های دلفریب خصیل دشت، منظرگاه وسیع آن است که تا دور دست ها را می توان دید. شهرهای گیلان در جلگه پهناور و دریای بیکران کاسپین در شمال آن قابل رویت هستند.

چاپ آوای املش شماره سی هشتم بهار ۱۴۰۲

شب هایی که صاف و بدون ابر است ، آسمان می درخشد و ستارگان گویی که نزدیکند. در هوای ابری ، خصیل دشت زیباتری را می توان تجربه کرد . اقیانوس ابر در لابه لای دره ها و شیاره های پایین دست ، همچون فرش پَهن میشود و آرام میگیرد، گویی که در طبقه دوم زمین قرار گرفته اید. همه فصول سال زیبایی خود را دارد و سفر به خصیل دشت می‌تواند خاطره ای ماندگار بسازد. چه بسا در زمستان و برف سنگین نیز سیل گردشگران به آن روان میشوند. در بهار ، چمنزارها و مراتع آن پوشیده از گل و گیاه است و افراد زیادی را برای تهیه گیاهان دارویی به آن منطقه می کشاند. میوه های جنگلی مانند آلوچه وحشی (ریز هلی) ، گلابی وحشی(هاربو) ، ازگیل(کنوس) ، مئریخ (ولیک) و… در اطراف خصیل دشت، فراوان وجود دارد که برای تهیه رب و دوشاب و دارو مورد استفاده قرار می گیرد و افراد زیادی برای تهیه آن، به دشت خصیل می روند . در سال‌های اخیر امکانات رفاهی و خدماتی خوبی در این محل فراهم شده است که مسافران و گردشگران می‌توانند با آسودگی خاطر در آنجا بگذرانند .
دسترسی خصیل دشت به مناطق باستانی و تاریخی منطقه سمام و کجید از مزایای اسکان در آن جا است . شیر چاک، قلعه تماجان ، میل امام ، سرتربت ، خانه های اربابی ، روستای بویه ، قلعه گورج و دیگر محوطه ها و بناهای تاریخی به راحتی قابل دسترسی هستند. از مسیرهای دیگری که می‌توان به خصیل دشت سفر کرد ، جاده رحیم آباد _ گرمابددشت _شوک به تماجان است . از راه دیلمان_چاکرود_ ملکوت و تماجان نیز به این محل راه دارد . اما به علت عدم وجود تابلو های گردشگری در مسیرها ، در جذب گردشگر با مشکل روبرو هستیم .

تاریخ خصیل دشت
از قدمت این آبادی، اطلاعی در دست نیست ، اما با توجه به نامجای خصیل دشت میتوان به کهن بودن آن پی برد . ترکیب واژه های کوتاه شده که آن محل را توصیف و معرفی می نماید ، به رمزگشایی کمک میکند که در بخش وجه تسمیه به آن می پردازیم .
خصیل دشت در مسیر اصلی جلگه و مناطق ییلاقی ،اشکور و دیلمان قرار دارد . چند مسیر اصلی و راه شاهی به این محل می رسد و در ادامه به دیگر مناطق منتهی می‌شود . مسافران بعد از پیمودن مسیر، از دو سوی بالادست و جلگه در این محل توقف و استراحت می کردند یا شب را در آنجا می گذراندند و بعد از تجدید قوا به سفر خود ادامه می دادند. در نتیجه قهوه خانه و استراحتگاه هایی در آن محل ایجاد شد.
به همین علت می توان پی برد که به قدمت وجود آبادی در پایین دست و بالا دست که از این محل عبور میکردند یا توقف و استراحت می نمودند ، خصیل دشت قدمت دارد. همانطور که می دانیم مناطق دیلمان ، اشکور و رانکوه دارای تمدنی کهن هستند. پیمودن بدون توقف در مسیر طولانی جلگه به بالا دست و دیلمان و اشکور و بالعکس برای همه مسافران امکان‌پذیر نبود و اجبارا در این مکان برای استراحت توقف صورت می گرفت. پس می توان مدعی شد که خصیل دشت قدمتی به درازای تاریخ دارد و تا املش ، رانکوه ، دیلمان و اشکور بوده ، خصیل دشت نیز بوده است. صوفی های املش و خوانین ، برای تابستان نشینی از راه خصیل دشت به اُمام سفر می کردند و از همین مسیر بر می گشتند .

در پایین به دو مسیر اصلی و راه شاهی که از خصیل دشت میگذرد ، اشاره می‌گردد :
۱_ راه بلوردکان : مسیر املش_ کولستان_ لات لیل_ گرسک _کولچال_ بلوردکان_ هلی دشت_ خصیل دشت _تماجان و…
۲_راه آغوزی : مسیر املش_ تابستان نشین_ آغوزی _خصیل دشت_ لوزان و …
از این رو خصیل دشت به عنوان چُومگاه یا استراحتگاه یکی از مهمترین نقاط بین راهی بوده است.

وجه تسمیه خصیل دشت
در بسیاری از نوشته ها و تابلوهای ادارات در املش و حتی گوگل مپ از نامجای غلط “خصیب دشت” استفاده کرده اند. دلیل اصلی این خطا ، آشنا نبودن آنان از زبان شناسی و عدم توجه مسئولین مربوطه می‌باشد که به تحریف بسیاری از نامجاهای تاریخی ، زیبا و کهن منطقه نیزانجامیده است .لذا وقتی نتوانستند آن را معنی کنند و به مفهوم آن پی ببرند ، واژه مشابه عربی آن را به کار بردند. خصیب واژه عربی و نامربوط به تاریخ و فرهنگ منطقه است

خصیل دشت قدمت بسیار بیشتری از ورود زبان عربی به ایران دارد. خصیل دشت، درست ترین نام برای این محل است که بیانگر جغرافیای طبیعی و محل قرارگیری آن می باشد. خصیل دشت از سه واژه خص + یل +دشت تشکیل شده است. خص یا خس یا خاس به بلندی و مناطق مرتفع بی درخت گفته می شود .”خاس کوه” یعنی کوهی که پوشش درخت و درختچه ندارد. در مناطق دیلمان و اشکور این واژه رایج است و به مراتع و چمنزار های بالای کوه نیز اطلاق می گردد . اما به صخره‌ها و دامنه‌های بدون علف و گیاه نیز، خاس می گویند . مفهوم خص یا خاص ارتباطی با این محل نداشته و املای عربی دارد و واژه درست آن خاس است. واژه دیگر خصیل ، یل یا ئیل یا همان آل می باشد که در بسیاری از نامجاهای این نواحی به کار رفته است. مانند: دلفک (دال +فک)، الموت(آل+موت) ، الیه دشت (آل +یه +دشت)، لوالی(لو+آلی) و… آل به کوه ، تپه ، ارتفاعات و بازنشین گفته می شود .آلو و آلوغ همان عقاب است که در بلندی ها و مناطق صعب‌العبور لانه می سازد و پرواز میکند که با آل هم ریشه و ارتباط دارد. ضمناً یل یا ئیل یا هیل میتواند “هلی” نیز باشد که هلی یا هلو ، همان آلوچه وحشی است و جزو درختچه های جنگل املش و اطراف این محل است. اما نکته مهم اینجاست که قبل از خصیل دشت ، آبادی هلی دشت قرار دارد که به ما آدرس و کروکی می دهد .و در آخر در نامجای خصیل دشت پسوند “دشت” اشاره به محوطه سکونتگاه و هموار می کند . با تمام توضیحات بالا میتوان، وجه تسمیه خصیل دشت را چنین دانست. محلی در نزدیکی هلودشت ، حد فاصل جنگل و مراتع که در دشتی واقع شده است. یا آبادی که در جای بلند و بعد از جنگل و قبل از خاس کوه در دشتی قرار دارد .

خسیل دشت

محمد آقاجانی کلامرودی دیاکو

چاپ آوای املش شماره سی هشتم بهار ۱۴۰۲