اعاده حیثیت از حاج احمد کسمایی در یکصدمین سالگرد نهضت جنگل ( قسمت اول)

دکتر فریدون شایسته

کسی را ندیده ام که با این تعبیر ابراهیم فخرائی، که حاج احمد را «مرد شماره ۲ نهضت جنگل» نامیده است مخالفتی کرده باشد. و فکر هم نمی‌کنم که حضور اشخاصی چون میرزا مهدی کسمانی، محمد حسن پاپروسی، محمد اسماعیل معروف به مدیر کسمائی، کربلائی حسین بزاز کسمایی، شیخ محمود کسمایی، سید ابوالقاسم کسمائی، غلامحسین نویدی کسمائی، محمد اسماعیل ارباب کسمائی، میرزا جواد کسمائی، جمال کسمائی، شیخ علی کسمائی، یوسف کسمائی، میرزا گل جواد فروزش کسمائی و …. را در نهضت جنگل، بر اثر دلبستگی و وابستگی به شخص حاج احمد کسمائی نداند!
علاوه بر این فکر نمی کنم محمد اسماعیل عطار کسمایی که در دستگیری امین الدوله مالک لشته نشا و انتقال وی به کسما کوشیده و یوسف خان کسمایی که در قزوین، برگزار کننده قرار ملاقات بین نیکیتین روسی و میرزا کوچک بوده و کربلائی ابراهیم بزاز و شیخ محمد کسمایی که در سرکوب نیروهای امیر اسعد پسر سپهدار تنکابنی محمد ولی خان در ناحیه تنکابن در معیت دکتر حشمت فعالیت داشته‌اند از بستگان و عوامل حاج احمد کسمائی نبوده وکسی را ادعای این مسأله باشد که آنان در زمان حضور حاج احمد در نهضت جنگل، او را اطاعت و فرمانبرداری نکرده باشند!
فکر نمی‌کنم کسی را این جمله صادق کوچک‌پور مورد باور نباشد، که نوشته است: «تمامی اهالی کسما اباتر طاهر گوراب، ندامان، چمن، صومعه‌سرا، گلسر، چومثقال تا تولمات از طرفداران حاج احمد بودند».
با محمد علی گیلک (خمامی) همراه می‌شویم و از او درباره حاج احمد کسمائی و نقش وی در دورۀ نهضت جنگل می‌شنویم. سه نوشته وی را مورد مطالعه و ارزیابی قرار خواهیم داد:
۱ حاجی احمد از تجار رشت بود که از مأمورین دولت آن روز که وی را اذیت کرده بودند، متنفر بود وقتی او را به همکاری دعوت کردند، با کمال صمیمیت دعوت را پذیرفت و مراسم تحلیف را به جای آورد. حاجی احمد با سابقه و نفوذی که در کسما و قرای فومن داشت در پیشرفت امور آن روز جنگل، یکی از عوامل مهم و اساسی به شمار میرفت.
در این جا می‌توانیم دریابیم که او همچون صادق کوچک پور بر این عقیده است که حاج احمد نفوذ فراوانی در مناطق و روستاهای همجوار کسما داشت. نکته بعدی این که او دعوت تشکیل نهضت را با «کمال صمیمیت» پذیرفته بود!
۲. عُمّال حکومت مرکزی خانه احمد کسمایی و سایر رهبران جنگل را چاپیده، بعد خراب کردند. سپس شروع به گرفتاری و اذیت مردم نموده، عده ای را حبس و عده ای را تبعید کردند.
از این مطلب هم می توان دریافت که حاج احمد کسمائی، بیشتر از افراد مجاهد نهضت جنگل مورد آزار و اذیت قرار گرفته بود و خسارت های جبران ناپذیری به او وارد شد که این گونه در منابع واقعه نگاری دورۀ نهضت جنگل، بازتاب یافته است.
۳ -نقش بی بدیل حاج احمد کسمائی را در قتل مفاخر الملک و سرکوب سپاهیان وی در ۸ مرداد ۱۲۹۶ خورشیدی نمی توان کتمان کرد. این واقعه چه پیآمدی را به دنبال داشت؟

کشته شدن مفاخر بر محبوبیت جنگلی ها افزود و وجهه آن‌ها را از آن چه که بود به مراتب بالا برد واقعۀ مفاخر الملک این قضیه را به خوبی روشن کرد و استقبال بی نظیری که از اکثر طبقات در این قسمت به عمل آمده بود اثبات نمود که هر گونه موفقیت از مردم و در بین مردم است و آنهایی که به خواسته عموم اهمیت نمی دهند، راه خطا پیموده و هدفی جز منفعت خصوصی نداشته و ندارند.
محمد علی گیلک نه به وضوح بلکه به صورت پوشیده از سرکوب سپاه مفاخر و قتل وی به صورت «حماسه» یاد می‌کند این حماسه آفرینی در نهضت جنگل، آیا متوجه نقش خطیر و مهم حاج احمد کسمانی و مردم این ناحیه، نیست؟!

در نوشته‌های میرزا اسماعیل جنگلی خواهرزاده میرزا کوچک، نهایت بی انصافی در حق حاج احمد روا داشته شده است. تمامی تلاش وی، این بوده است که موفقیتها را به سود غیر کسمائیها و تیره روزی‌ها و ادبار را متوجه حاج احمد و کسمایی‌ها کند. لطفاً مطالب او را با حوصله و دقت تمام، مطالعه و ارزیابی نمایید.
۱- «راه بازار جمعه به فومن ، فومن به صیقل کومه شفت ، فومن به لولمان، لولمان به سقه بن در یک فرسخی ماسوله، فومن به گشت، گوراب زرمیخ به کسما ، لولمان به صومعه سرا، گوراب زرمیخ به صومعه سرا، صومعه سرا به نرگستان، کسما به ضیابر، ضیابر به آسالم طالش تعمیر راه رشت به کسما، تعمیر جاده براق (لولمان به گوراب زرمیخ هم چنین احداث حشمت رود به لاهیجان و جاده سیاهکل به لاهیجان به مأموریت دکتر حشمت انجام گرفت.»
در این جا آن چیزی که به عمد مورد اشاره قرار نگرفته این است که ما می توانیم مدیریت اجرائی دکتر حشمت را بپذیریم ولی تامین هزینه ۱۲ رشته راه به عهده چه کسی بوده است؟ آیا میرزا اسماعیل جنگلی از نام فردی که به تأمین هزینه مالی این خدمات پرداخت، بی اطلاع بوده است؟

۲- مدارس نظامی گوراب زرمیخ مدرسۀ نظامی کسما، مدارس ابتدائی شفت فومن، صومعه سرا، ماسوله و کسما که اطفال یتیم و بی بضاعت را به خرج جمعیت؟ به طور پانسیون پذیرفت».
در این نوشته، بازمیرزااسماعیل جنگلی، عامدانه، از ذکر نام حاج احمد، احتراز ورزیده و تأمین هزینه را به گردن جمعیت که هیچ توضیحی در آن باره نداده است نهاده است
۳- با شهادت کوچک خان، قیام جنگل خاتمه یافت. زعما و سرکردگان وفادار جنگل، یکی پس از دیگری دستگیر و به تهران اعزام و پس از مدتی آزاد گردیدند. بعد از چندی بر اثرحُس نظرعمومی، یا به نمایندگی مجلس یا شوراهای شهری انتخاب شده و یا در تشکیلات کشوری وارد و به مقامات عالیه لشکری و قضایی دست یافتند و شهرت و اعتبار معنوی خود را حفظ نمودند .

آنانی که به نهضت وفادار نماندند میرزا کوچک را به گانوک و طوفان گدوک سپردند، آیا یاران وفادار باقی ماندند که در دوره سلطنت پهلوی اول، که حکومت وابسته به انگلستان را در ایران رهبری می‌کرد به مقامات عالیرتبه دست یافتند، آیا آنان از اصول اولیهٔ نهضت جنگل و مرامنامه آن، عدول نورزیدند؟ آیا حاج احمد که از نهضت کناره گرفت او را باید مستوجب لعن و نفرین ابدی می ساختند ولی خود به نان و نوایی دست می یافتند؟!
میرزا اسماعیل جنگلی تا این جا که سعی تمام و اهتمام فراوان به خرج داده بود که نام حاج احمد را در کسب افتخارات به عمد نادیده بگیرد و بر آن سرپوش بگذارد تحمل و شکیبائی را به یکباره به کنار نهاده و به صورت عیان و آشکار، پرده از عناد و بغض فرو خورده خود برداشته و قلم را چنین بر لوح فشرده است: بعد از مصالحه با انگلیس حاجی احمد یکی از کارکنان مهم جنگل، که شعبه مالیه کاملاً در ید اقتدار او بود اندوخته های زیادش، سبب شد که طلب راحت کرده ، از انقلاب دور شده و به آسودگی صرف آن مال نماید.
صادق مهرنوش، یکی دیگر از شاهدان عینی نهضت جنگل، که او هم مخالف حاج احمد و مردم کسما ،بود چون دوست همراه و همفکر خویش، میرزا اسماعیل جنگلی در مورد عاقبت حاج احمد قلم زده است. بعد از تسلیم و یا کناره گیری حاج احمد پس از پایان جنگ جهانی اول، رفتار حاکمیت مرکزی ایران با وی چگونه بود؟
۱- اژدم ماهی شور آب نمک و روناس) با چیزهائی نفرت انگیز به او می دادند.
۲. آب را فنجان ،حساب به بهای گران، به او می فروختند.
این مطلب از صادق مهرنوش مخالف حاج احمد است نه یکی از دوستان وی….

ادامه دارد .

اعاده حیثیت از حاج احمد کسمایی2

منبع و مآخذ:
برگرفته از یادنامه حاج احمد کسمایی ( مرد شماره ۲ نهضت جنگل )
به کوشش دکتر فریدون شایسته چاپ ۱۴۰۰ انتشارات سفیدرود صفحات ۱۵۴ الی ۱۵۷

منبع: کانال نهضت جنگل