کتاب گیلان
کتاب گیلان، اثر ابراهیم اصلاح عربانى است که شامل خصوصیات گیلان در زمینه‌هاى مختلف جغرافیا، تاریخ، اقتصاد، کشاورزى، صنعت، هنر، ادبیات، مردم شناسى،فرهنگ عامه، شرح حال و آثار مشاهیر و هنرمندان و سایر مطالب مربوط به این استان است.
ساختار
داراى شش بخش با 61 فصل مى‌باشد که توسط 51 تن از نویسندگان و محققان به رشته نگارش گشیده شده است.
انگیزه تألیف
در اوائل سال 1343ه.ش دانشجوى جوان آلمانى همراه یکى از بستگان مؤلف به ایران آمده بودند تا این کشور کهنسال را نزدیک ببینند و با جلوه‌ها و زیبائى‌ها و مظاهر و خصوصیات آن آشنا شوند. از مؤلف خواستند جزوه‌ها و راهنماها و نقشه‌هاى شهرستان‌ها و راه‌ها را تهیه و توشه راهشان کند. پس از آنکه به سازمان جدید التاسیسى مراجعه کرده و تقاضاى میهمانان خود را با مسئولان در میان نهاده و پاسخ جالبى دریافت ننموده، دچار شگفتى و سرخوردگى شده و این واقعه نقطه عطفى در زندگى وى شد. و تصمیم گرفت کارى را که سازمان‌هاى دولتى، طى سال‌هاى متمادى با بودجه‌هاى هنگفت و نیروى انسانى و امکانات کافى انجام نداده‌اند، به انجام برساند.
گزارش محتوا
این کتاب از مجموعه کتاب‌هاى همه جاى ایران مى‌باشد که در آن هزاران عکس نقشه، نمودار و مقاله در مورد استان‌هاى مختلف کشور گردآورى شده است.
این مجموعه جالب و پرمحتوى را به دایرالمعارف بزرگ و بى‌نظیرى براى استان گیلان مى‌توان نامید. در این کتاب براى اولین بار مجموعه متنوعى از موضوعات مربوط به استان گیلان، به صورت منسجم گردآورى و به خوانندگان ارائه شده است و نگارنده حداقل خود شاهد استفاده فراوان از این کتاب در محیطهاى دانشگاهى چه در داخل استان و چه در خارج از آن (تهران) بوده است. بدون تردید هیچ اثرى بدون نقص نمى‌باشد و کتاب گیلان با این حجم موضوعات و محتوى و تعداد مؤلفان نیز از این امر مستثنى نمى‌باشد؛ اما به نظر نگارنده برخى لغزش‌ها، آن هم در کتابى با این سطح، جاى بحث و تعجب دارد، کتابى با این همه دست‌اندرکار و ویراستار و…!
جلد دوم کتاب گیلان، مشتمل بر هفده فصل به قلم نویسندگان مختلف است که به توصیف جنبه‌هاى دیگرى از استان گیلان مربوط مى‌شود.
در این جلد نیز جلوه‌هاى مختلف زندگى، طبیعت، اجتماعى، تاریخ، مذهب و اقتصاد و فرهنگ استان گیلان، همچنین طرح‌ها، جدول‌ها و نقشه‌هایى مربوط به مطالب به چاپ رسیده است. در ابتداى کتاب فهرست تفصیلى مطالب و در پایان، نمایه اعلام آمده است.
در جلد سوم کتاب گیلان، که به قلم نویسندگان و متخصصان مختلف نگارش یافته، جنبه‌هاى اقتصادى و وضعیت اجتماعى استان گیلان – در قالب بیست و پنج فصل – معرفى مى‌گردد.
این جلد با فهرست تفصیلى مطالب آغاز مى‌گردد، با عکس‌هاى رنگى و سیاه و سفید متعدد از جلوه‌هاى مختلف زندگى، طبیعت و فعالیت‌هاى اقتصادى و اجتماعى و بناهاى فرهنگى همراه شده و با فهرست اعلام به پایان مى‌رسد.
به نظر مى‌رسد که برجسته‌ترین و دیدنى‌ترین جز کتاب گیلان و کار عکاسان به نام و برجسته باشد با این همه پاره‌اى از آنها تجارى و نمایشى و بازسازى شده و تعدادى نیز یادگارى و تبلیغاتى است. مانند عکس سرپرست گروه پژوهشگران در پاى درخت شگفت‌انگیز آق اولرتاش یا تصویر ایشان با چماقى در مشت در ارتفاعات آق اولرتاش و عکس‌هایى از این قبیل.
از عیوب کتاب مى‌توان عدم آوانویسى واژه‌ها و اعلام بویم نام برد که مى‌باید با کمال دقت صورت مى‌گرفت تا خواندن درست آنها براى همه خوانندگان به سهولت میسر مى‌شد.
دیگر این که رونویسى و خلاصه‌نویسى از کتاب‌هاى معتبرى که درباره گیلان نوشته شده و تکرار همان مطالب بدون این که نکات جدیدى بر آنها افزوده شود و یافته‌هاى تازه‌اى که انتظار مى‌رفت، تحقیق گردد. به همین دلیل اشتباهات گذشته عینا از کتابى به کتاب دیگر رفته و در کتاب گیلان هم رخنه کرده است.
در بخشى که مربوط به گل‌ها و گیاهان دارویى است، نویسنده گاه پاره‌اى از علف‌هاى هرز و گیاهان بدون خواص درمانى را ذکر مى‌کند و در بسیارى از مواقع هم که کتاب نام بومى گیاهان را مى‌آورد، قلمرو جغرافیاى آنها را ذکر نمى‌کند.
بخش اول کتاب؛ شامل سیماى طبیعى گیلان که از فصول ویژگى‌هاى طبیعى، آب و هوا، منابع آب، خاک، و مجموعه زیستى آن سخن مى‌گوید.
بخش دوم به تاریخ عمومى گیلان، مى‌پردازد که داراى فصل‌هاى گیلان از پنج هزار سال قبل تا امروز، تاریخ مذاهب در گیلان، تاریخ قیام‌ها و انقلاب‌هاى گیلان، تاریخ بناى شهرها و آثار تاریخى، تاریخ زندگى مردان نامى و حوادث مهم گیلان.
در بخش سوم، به خصوصیت‌هاى انسانى و اجتماعى پرداخته است.
در بخش چهارم، به خصوصیت‌هاى اقتصادى و در بخش پنجم به تقسیمات سیاسى و ادارى با فصل‌هاى سازمانى‌هاى ادارى و خدماتى و نهادهاى انقلابى اشاره کرده است.
در بخش ششم، به شهرستان‌هاى گیلان با فصل‌هاى شهرستان و آّبادى‌ها مى‌پردازد.
کتاب گیلان ثمره تحقیقات و پژوهش‌ها و آگاهى‌هاى عمیق گروهى از استادان و پژوهشگران و گیلان شناسان است. بیش از 220 صفحه آن رنگى با تصاویر زیبایى از مناظر گیلانى و آثار و مصنوعات و مردم آن سامان است. همچنین نقشه‌ها و جدول‌ها و نمودارهاى متعددى دارد که مطالب کتاب را مستند ساخته، بر ارزش پژوهشى علمى آنها مى‌افزاید.
