کاسپی‌ها یا کاسیها
کاسپیان همان کاسیان هستند، به عبارت دیگر کاسپیان تیره ای از کاسیها (کاسیت‌ها) بودند که سواحل دریای خزر را به کوهستان‌های غرب ایران و زاگرس مرکزی ترجیح دادند و به همراه سایر تیر‌ه‌های این قوم به غرب کوچ نکردند.
یکی از معروفترین اقوامی‌که به عنوان ساکنان اولیه گیلان معرفی شده‌‌اند کاسپی‌ها یا کاسیها هستند. کاس با پسوند پی (کاسپی) و پسوند سی (کاسی) از قدیمترین اقوام ماقبل آریائی هستند که در سواحل دریای خزر می‌زیستند. سرزمین آنها در نقشه قدیم مشرق، کناره غربی دریای خزر از مصب رود ارس و کر تا جنوب غربی و جنوب دریای مزبور نشان داده شده است.
کاسپی‌ها به دلیل شهرت و اهمیت خود، بزرگترین دریاچه روی زمین یعنی دریای خزر یا کاسپین را که در کنار‌ه‌های آن در طول تاریخ اقوام مختلفی زندگی می‌کردند به نام خویش ثبت نموده‌‌اند. هنوز غربی‌ها این دریا را با نام قوم مزبور می‌شناسند و به آن دریای کاسپین می‌گویند. برخی عقیده دارند که نام شهر قزوین نیز مأخوذ از همین ریشه است زیرا شهر مذکور دروازه ورود به قلمرو کاسپی‌ها بوده است.
ارنست هرتسفیلد و سر آرتور کیث مؤلفان کتاب «بررسی صنایع ایران» معتقدند که کاسپی‌ها در هزاره چهارم و پنجم قبل از میلاد مسیح کشاورزی را در دریا کناران و اطراف سند و سیحون و دجله و فرات منتشر کرده‌‌اند. هنری فیلد مؤلف کتاب مردم شناسی ایران نیز با عقیده هرتسفیلد و کیث موافق است. دکتر گیرشمن مؤلف کتاب ایران از آغاز تا اسلام می‌نویسد: «قدیمترین مراجعی که در آنها ذکر کاسیان بعمل آمده متون مربوط به قرن بیست و چهارم قبل از میلاد است که متعلق به عهد پوزورو – اینشوشیناک است.»
اگرچه این قوم را با کاسی‌های غرب ایران نباید اشتباه کرد ولی و. بارتولد عقیده دارد که: نام کاسپی جمع واژه کاس است و پسوند «پی» علامت جمع می‌باشد. بنابراین کاسپیان همان کاسیان هستند، به عبارت دیگر کاسپیان تیره ای از کاسیها (کاسیت‌ها) بودند که سواحل دریای خزر را به کوهستان‌های غرب ایران و زاگرس مرکزی ترجیح دادند و به همراه سایر تیر‌ه‌های این قوم به غرب کوچ نکردند. شاید بتوان پاره‌ای عناصر مشابه موجود میان آثار تمدنی دور‌ه‌های متأخر گیلان و تمدن‌های مفرغ لرستان را که تنی چند از صاحبنظران چون اندره‌گدار به کاسیها نسبت داده‌‌اند، در همین ریشه مشترک جستجو کرد.
گروهی کاسپی را مشتق از کاس، که در زبان گیلکی به مفهوم سفیدچهره و زرد موست، دانسته‌‌اند زیرا این قوم دارای چنان مشخصاتی بوده‌‌اند.
عده ای از مورخین دنیای باستان همچون پلین این نام را به تمام قبایل و اقوام ساکن سواحل جنوبی بحر خزر، که یک گروه زبانی مشترک را در مقابل گروه زبانی مادی تشکیل می‌دادند، اطلاق می‌کنند.
نام قوم مورد بحث در هیچیک از اسناد و کتیبه‌های هخامنشی ذکر نشده ولی هرودوت در فهرست مالیاتی خود که از ایران زمین تدوین کرده، ضمن شرح استان یازدهم از کاسپی‌ها نیز نام می‌برد و می‌نویسد آنان سالانه ۲۰۰ تالانت نقره به دولت هخامنشی خراج می‌دادند. همچنین در بند‌های ۶۷ و ۶۸ کتاب هفتم تاریخ هرودوت از کاسیان به عنوان گروه‌های مسلحی که برای سپاه خشایارشاه در جنگ با یونانیان کمک رساندند یاد شده است.
اثر یا گردآوری: ابراهیم اصلاح‌عربانی و گروه پژوهشگران ایرا;منبع: کتاب گیلان (جلد 2)
