تحلیل و بررسی نامه‌ای بدون تاریخ، منسوب به حسن خان آلیانی (معین الرعایا)
نگارش و پژوهش: مرتضی سخایی چهارشنبه : 10 اسفند 1401
این نامه از آرشیو تیمورتاش در دورۀ حکمرانی او در گیلان بدست آمده است اما بنا به دلایل زیر در انتساب این نامه به معین الرعایا شک و تردید وجود دارد:
1.مُهر مخصوص معین الرعایا، در این نامه دیده نمی‌شود!.
2.با توجه به متن موجود، دریافته می‌شود که این نامه در اصل، پیوست نامۀ مهمتری بوده که ظاهراً از سوی معین الرعایا برای ضرغام السلطنه نوشته شده است اما تا بحال در هیچ آرشیوی از همان نامۀ معین الرعایا به ضرغام السلطنه و محتوای آن اثری بدست نیامده است!.
3.در متن نامه، از تاریخ نگارش آن اطلاعی بدست نمی‌آید که نوعی رد گُم کنی برای پژهشگران نکته سنج به حساب می‌آید!.
4.معین الرعایا در تمام دوران نهضت جنگل زندگی مخفیانه نداشته است. بنابراین نگارش نامه‌ای با چنین مضمونی که حکایت از رعایت ملاحظات حفاظتی سفت و سخت دارد، در دورانی که زندگی مخفیانه هم نداشته، طبیعی به نظر نمی‌رسد.
گفتنی است، معین الرعایا تنها پس از شهادت میرزا کوچک خان، گائوک و میرزا نعمت الله آلیانی در 11 آذر 1300 خورشیدی، آنهم در دوره‌ای کوتاه به صورت مخفیانه به سر برده است. با این اوصاف باز هم نمی‌توانسته خطاب به میرزا نعمت الله که می‌دانسته به شهادت رسیده نامه بنویسد و از او بخواهد تا به هر نحوی نامه را به دست ضرغام السلطنه برساند!
5.این نامه اگر به بدست میرزا نعمت الله می‌رسید بنا به توصیه معین الرعایا، میباست معدوم می‌شد و معلوم نیست که چطور سر از آرشیو تیمورتاش درآورده است!.
6.جاینامهای «توکه کوه»و«دره چپول» و افرادی به نامان: «حسن خلخالی» ، «مشهدی غلامعلی» و «عزت چوب تراش» مورد شناسایی واقع نشده‌اند!.
منبع نامه معین الرعایا
نور چشمی، میرزا نعمت الله احوالات مرا بخواهید، بحمدالله با همراهان سلامت هستیم. امید داریم از حضرت احدیت کارها بر وفق دلخواه پیشرفت نماید. پاکتی برای ضرغام السلطنه نوشته، جوف [پیوست] برای شما فرستاده‌ام. به هر وسیله می‌دانی باید این پاکت را به یک نفر از آدمهای خودت یا حسن خلخالی یا دیگری که صلاح می‌دانی، به فوریت داده، کسی نفهمد. پاکت را برده، به خود ضرغام السلطنه داده، جواب گرفته، مراجعت نماید. شرط اینست هرکه را می‌فرستی باید به او قدغن گفت، به جایی، به احدی بروز ندهد. کاغذ دادم. در جایی معطل نباشد. به خود ضرغام السلطنه هم رسید، البته ضرغام السلطنه خواهد او را استنطاق نموده فلانی [میرزا کوچک خان] در کجاست که با او همراه است؟!، باید به قاصد دستورالعمل بدهید که جواب بگوید که عدۀ خودشان را تقسیم نموده‌اند، در جنگلهای نصرت قلعه‌رودخان، گشت‌رودخان، ماسوله‌رودخان و تولمات، همه جا نگه داشته‌اند. خودش[میرزا کوچک خان] هر یک شب در یکجا می‌رود. منزل، محلی ندارد. هرکه را کار دارند، مجاهدین را می‌فرستند، می‌آیند. بعد باید قدغن سخت نمایی که غیر از این حرف دیگر نزند. البته[ناخوانا]فوری این کاغذ را به ده برده، جواب بیاورند. خودت با بچه‌ها در همان جاها باشید. در غیر لزوم سفارشی نخواهد بود. هرگاه که ممکن باشد قدری چلو بدهید، در خانه درست کرده به یک نفر از آدمهای خودت بدهی افراد توکه کوه بیاید، دره چپول مشهدی غلامعلی، خانه عزت چوب تراش. آنها می‌دانند کجا هستم. بعد از خواندن این کاغذ را پاره نمایید.
امضا: حسن آلیانی
