خوان نوروزی(سفره هفت سین)

به قلم و با پژوهش؛ محمود اصغری/ نویسنده کتاب ” جشن های باستانی ایران و توسعه گردشگری فرهنگی“

خوان نوروزی(سفره هفت سین)در لاهیجان/ از دیرینه زمان

بخش١- سفره هفت سین و نوروزخجسته؛ نمادی از فرهنگ دیرپا و باستانی ایران

فرهنگ کُهن ایرانی، نماد و نمودهای فراوانی در پیوند با بزرگداشت آفریده‌های پروردگار داناو توانا و سپاسگزاری از نعمت‌ها و زیبایی‌های جهان آفرینش و نظام هستی داشته و دارد.
آداب و رسوم و سُنت‌های نوروزی، از جمله، گستردن سُفره هفت سین( خوان نوروزی) ،از دیدگاه مردم شناسی و زیبایی‌شناسی و باستان شناسی، شایسته توجه و اندیشه بسیار است.
بی تردید از دیرباز در فرهنگ ما ایرانیان و نیز در شهر باران (لاهیجان)، یکی از نمادهای جشن باستانی نوروز، گستردن سفره هفت سین بوده است.
در ایران باستان و در فرهنگ خِرد بنیاد ایرانیان، سفره هفت سین و آن چه که بر روی آن می‌گذاشتند، سه ویژگی بنیادین داشته است:
١- گیاهی بودن
٢- خوراکی بودن و مصرف بُخوری داشتن
٣- ایرانی بودن

بخش٢-آن چه که برسرسُفره هفت سین (خوان نوروزی) می گذارند.

ایرانیان، آن چه که بر سر سفره هفت سین می‌گذاشتند عبارت بودند از:
١- سیب؛ نماد زیبایی و تندرستی
٢- سنجد‌‌؛ نماد عشق و باروری
٣- سُماق؛ نماد روشنایی، پاکیزگی و گند زدایی
۴- سیر؛ نماد تندرستی
۵- سرکه ‌؛نماد درمانگری و شکیبایی
۶- سمنو؛ نماد فراوانی و شیرین کامی ٧-سپند ؛نماد تندرستی و دور ماندن از چشم زخم و بدخواهان
علاوه بر سین‌های هفتگانه که گفته آمد، اقلام زیر نیز امروز در سفره هفت سین گذاشته می‌شود و هر کدام مضمونی نمادین دارد:
١- قرآن مجید؛ نماد خداشناسی و دین باوری
٢-آینه؛ ؛نماد صداقت، روشنایی و یک رنگی
٣- سبزه؛ نماد سرسبزی، خرمی، سبزبختی و رویش
۴-سکه؛ نماد دارایی و دارندگی
۵- سُمبل؛ نماد زیبایی و بوی خوش
۶- آب؛ نماد زندگی و روشنایی
٧- ماهی قرمز؛ نماد آناهیتا؛ ایزدبانوی آب‌های روان
٨-شمع روشن؛ نماد نور و روشنایی
٩- تخم مرغ؛ نماد رویش و باروری
١٠-گلاب؛ نماد خوشبویی و زیبایی
١١- برنج؛ نماد خیرو برکت و فراوانی ١٢-سوزن و نخ؛ نماد پیوند و پیوستگی ١٣-سفره نماد برکت و روزی خانواده

بخش٣- لاهیجان و خوان نوروزی(سفره هفت سین)

در لاهیجان هم مانند سراسر ایران، از دیرینه زمان، مردم از گذشته‌های دور و هم اکنون، به رسوم نوروزی و سنت‌های تاریخی آن دلبستگی داشته و دارند. خانواده‌های لاهیجانی پیش از تحویل سال نو و آغاز نوروز خجسته باستانی، با شور و شوق فراوان، سفره هفت سین (خوان نوروزی) می‌گسترانند و هفت” سین” بر روی آن می‌گذارند و بر این باورند که بهتر است وسایل سفره هفت سین در شب چهارشنبه سوری خریداری شود. از این رو، در غروب سه‌شنبه آخر سال، چهارشنبه سوری (کول کولَ چارشمبه) ،اسپند، نخ و سوزن، ماهی قرمزو چیزهای دیگر را تهیه می‌کردند و سمنو نیز یکی از سین‌های شیرین سفره هفت سین محسوب و بطور معمول در خانه ها پُخته می شد.

ایرانیان؛ گرداگرد خوان نوروزی(سفره هفت سین)

بعد از خریدهای نوروزی و خانه تکانی و برگزاری مراسم چهارشنبه سوری (کول کولَ چارشمبه) ،همه چیز برای استقبال از جشن نوروز آماده بود و با گستردن سفره هفت سین( خوان نوروزی) ،یکایک اعضای خانواده به شادی، در گرداگرد آن نشسته و دل‌ها را صادقانه و عارفانه به پروردگار جان و جهان می‌سپردند و سالی خوب و خوش برای خانواده خود و همه خانواده‌های ایرانی آرزو می‌کردند.
امروزه همه سالخوردگان و بزرگان خانواده‌های لاهیجانی، خاطره‌های شیرینی از دوران کودکی و عید آن سال‌ها، برای یکدیگر بازگو می‌کنندو با بازگویی خاطره‌ها، حالی خوش می‌یابند.

خوان نوروزی(سفره هفت سین) و خاطرات برنامه های رادیویی تحویل سال/لاهیجان/از دیرینه زمان

آن روزها که” رادیو”، تنها رسانه نوین شنیداری، در طاقچه خانه‌های قدیمی و زیبای لاهیجان بود، همه خانواده‌ها در کنار سفره هفت سین، منتظر لحظه تحویل سال نو بودند و وقتی که آغاز سال نوخورشیدی اعلام می‌شد، با آوای خاطره انگیز سُرنای زنده یاد استاد علی اکبر مهدی‌پور دهکُردی، نوازنده نوروز، شور و احساس شادمانی وصف ناپذیری روح وجان همگان را در می‌نوردید. انگار که نوروز بدون شنیدن صدای خوش آهنگ استاد علی اکبر مهدی پور دهکُردی، نمی‌توانست حال و هوای نوروزی داشته باشد.
هم اکنون نیز آوای آن سُرنا به گوش ایرانیان آشنا است.
در هنگام تحویل سال نو و آغاز نوروز خجسته، مادربزرگ و پدربزرگ و دیگر بزرگان خانواده، دعای سال تحویل را می‌خواندند که برگردان فارسی آن چنین است:
ای گرداننده دل‌ها و دیدگان
ای پدیدآورنده روزها و شب‌ها
ای تغییر دهنده حال و حالات بندگان
حال ما را نیکو گردان
بعد از نواختن سُرنا و زمزمه ترانه‌ها و اشعار بهاریه، زنده یاد راشد، سخنران مشهور مذهبی، دررادیوی آن سال‌ها، در مورد بهار و رویش و زایش طبیعت و نظام هوشمند آفرینش، در کوتاه زمانی سخن می‌گفت و آن گاه بازار بوسه‌های نوروزی داغ و داد و دهش هدیه‌های نوروزی پررونق بود.

دیدنی ها ورویدادهای پای سفره هفت سین(خوان نوروزی) /لاهیجان/از دیرینه زمان

١-یکی از برنامه‌های سَرَ سفره هفت سین در آن روزگاران، قیچی زدن سبزه بود. چرا که لاهیجانی‌ها بر این باور بوده اند که اگر با نیت و آرزویی، سبزه قیچی شودَ، آرزوها در سال نو برآورده می‌شود.
٢-بچه‌ها بعد از تحویل سال نو” عیدی‌های خود را از پدر و دیگر بزرگترهای خانواده می‌گرفتند. عیدی شامل سکه‌ها و اسکناس‌های تازه می‌شد و عیدی گرفتن سبب ساز خوشحالی و خوشنودی فراوان بچه‌ها بود.
٣-در عید آن سال‌ها ،حوض خانه‌های قدیمی و زیبای لاهیجان، پر از ماهی های ریز و درشت قرمز بود. نزدیکی‌های نوروز و هنگام خانه تکانی، حوض، شسته و تمیز می‌شد و چند ماهی قرمز هم برای سفره هفت سین در تُنگ بلوری نگهداری می‌شد. ۴-گلاب پاش زیبا و قدیمی سفره هفت سین، از گلاب ناب ایرانی پُر می‌شد و مادر خانواده با گلاب پاش بر روی اعضای خانواده گلاب می‌پاشید و یا کمی از آن را در کف دست آن ها می‌ریخت. از این رو هوای اتاق از عطر و بوی خوش گلاب ناب ایرانی آکنده بود.
۵-سماور قُل قُل می‌کرد و عطر و بوی چای تازه دم کشیده، آن هم چای خوش عطر باغ‌های چای لاهیجان، به مشام می‌رسیدو نوشیدن فنجانی چای با شیرینی و نُقل سفره هفت سین، به راستی بسیار گوارا بود.
۶- خانواده‌های لاهیجانی از پارچه تِرمه برای سفره هفت سین (خوان نوروزی) استفاده می‌کردند و سفره زیبای ترمه، یادگار سفره عقدکنان وعید سال‌های دور بود و رنگ و بوی کُهنگی و خاطره‌های شیرین را می‌داد. این سفره‌ها در صندوق چوبی، در کنار لباس‌های دیگر نگهداری می‌شد و برای گستردن سفره هفت سین بیرون آورده می‌شد.
٧-تخم مرغ‌های محلی (عَیدَ مورغونه)، با پوست پیاز، از پیش، پخته شده و با رنگ قهوه‌ای روشن، جلوه و نمای زیبایی داشت.
٨- شیرینی خوری‌های شیشه‌ای رنگارنگ، روی سفره هفت سین، چشم ‌ها را می‌نواخت و از نُقل، سنجدو اسپند پُر شده بود.
٩-شیرینی های خانگی و خوش طعم میانپُر، حاجی بادام و نخودی، که از شیرینی های خانگی لا هیجانی‌ها بود، روی سفره هفت سین، اشتها برانگیز می‌نمود.
١٠-“سمنو”، این سین شیرین و خوشبوی سفره هفت سین، با زحمت‌های دسته جمعی خانواده پخته شده بود.
شَمَه غَیدَ سال مووارک بَبون
شَمه زاکون، عروس بطبون، داماد بَبون
هیزار سالون بَرسین