دریای خزر در ادبیات سفرنامه‌نگاران و تاریخ نگاران

برای  دریای خزر، در آثار گذشته و نوشته‌های کنونی، نام‌های گوناگونی ذکر شده است، که ریشه آن ها را می‌توان با توجه  به اقوامی که در کرانه‌های آن می‌زیستند؛ ( خزر، کاسپین، تبور)، یاشهرها و بندرگاه‌هایی که در سواحل آن قرار داشته‌اند؛ (ساری، بادکوبه، طبرستان، مازندران)، دانست. در هیچ یک از نوشته های نویسندگان خاوری و باختری دوران پیش از اسلام، نامی از “خزر” بر دریای شمال ایران دیده نشده است. در نوشته‌های نویسندگان اسلامی، این دریا را در کنار نام‌های دیگر، “خزر  “هم نامیده اند. در آغاز سده هفتم میلادی،” قوم خزران”، در دشت‌های سفلای رود تِرک و رود ولگا و شمال کوه های قفقاز، سکونت داشتند. ( ایران و تُرکان، در روزگار ساسانیان، صغحه ١۴۵) نام دریای خزر، از همان” قوم خزران”، ساکن در کرانه دریا گرفته شده است. (فرهنگ فارسی معین، جلد پنجم، صفحه ۴۷۸). در عهد هخامنشیان و اشکانیان، دریای هیرکان(گرگان) یا “ورکانه” نام دریاچه بزرگی که امروز به نام دریای خزر خوانده می‌شود، بوده است. ورکانه( پارسی) و هیرکانیا( یونانی) است.( وُرک) به معنی گرگ  در پارسی امروزی و( ورکانه) به معنی گرگان می‌باشد. اعراب آن را دریای جرجان یا گرگان می‌خوانده اند. به باور “عنایت الله رضا” در کتاب” نام دریای شمال ایران “، محتمل‌ترین نام امروز این دریا،” دریای کاسپین ” است.، کاسپین، کاسپن، کاسپیس، کاسپیش، اصطلاحی است که در بسیاری از زبان‌های باختری و حتی در زبان عِبری، برای دریای شمال ایران به کار می‌برند. کاسی‌ها یا کاسیان، مردمان سفید پوستی بودند که از هزاره دوم پیش از میلاد تا دوره ساسانی، مکتوب‌ها و اشاره‌هایی به حضور آن ها در شمال و باختر ایران وجود دارد. “کاسپین”، صفت وصفی یا نَسَبی است برای کاسپی( فرانسوی/انگلیسی) و به طور کلی، “کاسپین”، اروپایی شده کاسی و کاسپی است. به طور کلی دو نام “هیرکانی‌ها  و” کاسپی”، دیرینه‌ترین نام‌های دریای خزر است. (نام دریای شمال ایران، صفحه ۱۸۰) دریای طبرستان نام دیگری است که در منابع کهن آمده است.