دیدگاه سفرنامه نگاران/تاریخ نگاران، در پیوند با کُهن دیار لاهیجان

جارلز فرانسیس مکتزی، در سال ١٢٣۷ خورشیدی در پیوند با لاهیجان نوشته است؛
” کوچه های لاهیجان از کوچه های رشت پهن تر است. در اول شهر، تکیه ای بود که بر دیوارآن، نقاشی های صحرای کربلا دیده می شد. این نقاشی ها، کارشوشتری نقاش بود و ایلچی فرنگی با لباس برازنده ای نقاشی شده بود.
شهر لاهیجان، محله های متعدد مانند؛ خومرمحله، پُردسر، کاروانسرابر، شعربافان محله، میدان، گابنه واردو بازار دارد.
در این شهر، ۵ کاروانسرا، ١١ مسجد، ٨ مناره، ٧ تکیه، ۶ مدرسه، ١٠ حمام و ٢٢ امام زاده بنا شده است.” (محمد علی قربانی، پیشینه تاریخی و فرهنگی لاهیجان و بزرگان آن، صغحه ١۵٠)
“چارلز فرانسیس مکنزی، ادامه می دهد:
” از سبزه میدان به راه سنگفرش رسیدیم که مسیر آن به طرف مشرق بود و از کنار استخر می گذشت و به پوزه کوه شاه نشین می رسید.
استخر لاهیجان در حدود٢٠٠ قدم عرض و ٧٠٠ قدم طول دارد. وسط آن جزیره ای است و در جزیره، بنایی از دوران قدیم ساخته اند. بر بالای کوه شاه نشین، خرابه های خانه معتمدالدوله دیده می شود. “
همان/ص-ص١۵٢-١۵١