نوروز باستانی و خجسته ایران در لاهیجان/ از دیرینه زمان

به قلم و با پژوهش؛ محمود اصغری/ نویسنده کتابهای “نگاهی به مردم شناسی لاهیحان” و واژه نامه”لاجونی گَب“

نوروز و نوسال(عَید نوروز) در لاجون(ازاوقدیم ندیمون)

نوروز باستانی ایران در لاهیجان، از دیرینه زمان

عَیدَ نوروز و تازه سال نزدیکه و صدای پای اونه ایشتونیم( عیدنوروز نزدیک است و صدای پای آن را می شنویم)
مو خوانَم یه عالمه گَبَ آداب تازه ساله در لاجونه مین، شمه به بَزَنَم(من می خواهم یک عالمه در باره نوروز باستانی و سال نو در لاهیحان، با شما صحبت کنم.
امید دَتَم ای گَبونه دوس بَدارین(امیدوارم این حرف هارا دوست داشته باشید). اَمه لاجونی ایسیم و باید اون چه در عَیدَ نوروز سال های قدیم داب بو، بودونیم(ما لاهیجانی هستیم و باید اداب و رسوم فرارسیدن نوروز باستانی مردم لاهیجان در گذشته را بدانیم.
ای رسم و رسومات تازه سال لاجونینه قسمت به قسمت شمه بَه نیویسَنَم(این رسم و رسوم فرارسیدن نوروز باستانی در لاهیجان را بخش به بخش خدمت شما گیلانیاران و گیلمردان و گیل زنان تقدیم می کنم.

“سَمَنو پَچی“؛ سمنو پزان نوروزی در لاهیجان؛ از دیرینه زمان

از دیرباز، هر سال، هنگام فرارسیدن سال نو و نوروز باستانی، خانواده‌های لاهیجانی مانند بیشتر خانواده‌های ایرانی، در تکاپوی پُختن سمنو( سمنو پَچی) ،این خوراکی شیرین، مقوی، خوشبو و خوشمزه می‌شدند و گاهی چند خانواده از خویشاوندان دور و نزدیک وگاه، همسایه‌ها با یکدیگر برای پختن سمنو برنامه‌ریزی می‌کردند. در این روزها، بوی خوش و آشنای سمنو، یکی از سین‌های شیرین سفره هفت سین نوروزی (خوان نوروزی)، در هرکوچه و گذری احساس می‌شد.
آماده کردن گندم مخصوص، برای پختن سَمنو، به زمان نیاز دارد و باید بعد از مرحله جوانه زدن، خُرد شده وشیره آن در سه مرحله گرفته شود و با ترکیبی مناسب، یک به دو از برنج، در دیگ‌های بزرگ( تیان)، روی سه پایه خِشتی( کَله)، بر روی شعله آتش هیزم گذاشته شده تا پایان کار به طور مرتب هم زده شود.

” سمنو پَچی“ یک کُنش آیینی خانواده‌های لاهیجانی

سمنو پَچی همیشه با تکاپوی خانواده‌ها و خویشاوندان همراه بوده است و هر کسی دوست داشت بخشی از کار را انجام دهد و با نیت و نیایشی در پختن آن نقش داشته باشد.
همایش خانوادگی سمنوپزان نوروزی، در واقع یک مراسم آیینی بربنیاد سنت‌های ریشه‌دار اجتماعی و باورهای راستین مذهبی بوده است.
کسانی که گرد هم آمده و با همکاری و همیاری در پختن سمنو مشارکت می‌کردند، مهمان صاحبخانه بودند و به هنگام ناهار و شام از آنها پذیرایی می‌شد.
سمنو از آن دسته خوراکی‌ها است که پختن آن به مهارت و تجربه زیادی احتیاج دارد وغفلت از آن موجب بی‌رنگی و کم شیرینی وبی کیفیتی سمنو می‌شود. سمنوی خوب و مطلوب، سمنویی است که رنگ قهوه‌ای روشن دارد و شیرین و مطبوع و خوش طعم است.
نکته اندیشه برانگیز در کار سمنو پزی، تمیزی و پاکیزه بودن کسانی است که برای پختن آن همراهی می‌کنند. چرا که طبق باور مردم اگر کسی ناپاک باشد و به سمنو نگاه کند، موجب بی‌رنگی و بی‌مزگی آن خواهد شد.
گفتنی است که در آستانه آماده شدن سمنو، مقداری فندق یا گردو را با نیت نذر و نیایش در درون دیگ( تیان) می ریزند و آرزو می‌کنند خواسته‌ها و نیازشان به درگاه پروردگار دانا و توانا برآورده شود.

” سَمنو پَچی” و دادو دهش های آن در لاهیجان

آن گاه که سمنو پخته و آماده می شد تا بامداد در دیگ( تیان) باقی می‌ماند تا سرد شود. سپس توزیع می‌گردید. خانواده‌های متدین لاهیجانی، روی دیگ یا ظرف سمنو، پارچه سبزی می‌انداختند و بر این باور بودند که این خوراکی مقدس است. در بامداد، سمنو آماده توزیع شده و جوانان خانواده، کار پخش آن را در خانه همسایگان و خویشاوندان بر عهده می‌گرفتند و کام آنان را با خوراکی مطبوع و خوشرنگ، شیرین می‌کردند.
در شهر لاهیجان رسم بود که دریافت کنند ظرف حاوی سَمنو، بعد از خالی کردن و تمیز کردن آن، مقدار پول در آن می‌گذاشتند. چنان که امروزه شاخه گل یا شیرینی به رسم سپاس می‌گذارند.
از سمنوی پخته شده، مقداری برای داد و دهش، مقداری هم برای صاحبخانه نگهداری می‌شد. چرا که سمنوی پای سفره هفت سین نیز جایگاه ویژه خود را داشت. ” سمنو”، یکی از سین‌های اصلی و شیرین سفره نوروزی هفت سین است. سفره هفت سین( خوان نوروزی)، با سین شیرین و خوشمزه سمنو، حال و هوای دیگری دارد،به ویژه اگر دستپخت خانگی باشد.
همایش سنتی و خانوادگی سمنوپزان، روز خوب و خاطره آفرینی برای میزبان و مهمانان همراهی کننده بود و خاطره‌های شیرینی را بر جای می‌گذاشت.

سودمندی‌های همایش سنتی و خانوادگی سمنوپزان نوروزی( سمنو پچی)

۱. برپایی شور و شوق اجتماعی در همایش خانوادگی
٢. آمیزه‌ای از رسم اجتماعی و نیت و نیایش مبتنی بر باورهای مذهبی
٣. فرصتی برای داد و دهش‌های اجتماعی
۴. پیوند سمنوپزان و سمنو پزی با پاکی و پارسایی، صداقت و روح عرفانی
۵. نمادی از شور و شوق فرا رسیدن نوروز باستانی
۶. لذت پختن یک سین شیرین از هفت سین نوروزی
٧. نمایش یک همراهی و هم‌آوایی و پیامدهای آن
٨.روزی برای همایش سنتی و خانوادگی و پیوندهای عاطفی
٩. تبادل تجربه و دانش از بزرگان خانواده، به کودکان و نوجوانان و جوانان
١٠. تکاپویی برای بزرگداشت روح زندگی بنابراین با مطالعه و پژوهش در پیوند با فرهنگ و آیین زندگی مردمان جامعه در گذشته، می توان وضعیت زندگی امروز و ساز و کار آن را بازیابی کرد و جایگاه یگانگی و پیوندهای خانوادگی و خویشاوندی را برای پدید آوردن جامعه سالم مورد بازبینی قرار داد.

پدیده‌های نو در سمنوپزان لاهیجان

۱. این سنت دیرینه لاهیحانی ها در خانواده‌های امروزی چندان رایج نیست و نسل‌های جدید به دلیل مشکلات و مسائل و تنگناهای زندگی و آپارتمان نشینی، تمایل زیادی به آن نشان نمی‌دهند.
۲. امروز سمنو پزی، به داد و ستد و کار تجاری تبدیل شده است و کسانی در خانه‌های شان سمنو می‌پزند و در بازار به فروش می‌رسانند. به گونه‌ای که در بسیاری از فروشگاه‌های کوچک و بزرگ، سمنوی آماده را عرضه می‌کنند.