نگاهی به مجموعه شعر گیلکیِ”تی‌تی‌نار”

دامنه ی درک و دریافت از شعر بسیار گسترده و مبتنی بر دیدگاه‌های متفاوت است. درک و دریافت من از مجموعه «تی تی نار» اثر مهرداد پیله ور یکی از خوانش‌های ممکن از این مجموعه است.

مهرداد پیله ور، شاعر دو زبانه‌ی گیلانی یکی از چند تجربه‌گرِ جریان نوسازی شعر گیلکی است که به خلق آثاری به زبان گیلکی می پردازد که راستای تحول آن – جسارت در نگاه به سوژه و در اجرای زیباشناسانه زبانی – زیست مایه‌ای امروزین دارد و هم سو است با تحول طلبی جریان‌های شعری که امروز در زبان فارسی اتفاق می‌افتد.
اندیشه‌ورزی در شعر معاصر گیلکی، در هم آمیختگیِ تنگاتنگی با تنوعِ تغییرات طبیعت گیلان دارد. بادها، رودخانه‌ها ، جنگل، شالیزار، باران، مه، نیم‌روز، غروب و دیگر پدیده‌های طبیعت در خلق سوژه‌ها نقش بسیار پراهمیتی دارد. البته با درک و دریافت‌های متفاوت:
“دریا گورشابو جیجایی روزان جا (ص ۷۴)”
(دریا / جزغاله شد/ از روزهای زخمی )
“تی نام دپیچه باد لابه لا.. (ص ۷۶) “
(نامت می پیچد / لابلای باد… )
“مقرسر فیوه شاخه ن جا (ص ۷۹) “
(غروب / می ریزد / از شاخه ها)
“درجک پوشت
چفتن زئن دره
تنهایی (ص۸۹)”
(پشت پنجره / یخ می‌زند / تنهایی)

“تی تی نار” سرشار از تصاویر و فانتزی‌های برخاسته از طبیعت است با ویژگی‌های منحصر به فرد. این ویژگی‌ها، خود را در ساخت آرایه‌ای و معنایی شعر (هویت انسانی بخشیدن، استعاره ای بودن و گفتمانی بودن) نشان می دهند:
” دریا
ونگِ گولی
پارو زئن دره
می چوم مئن (ص ۲۹) “
(دریا/ با بغضی در گلو/ پارو می‌زند/ در چشم‌هایم)
هویت انسانی بخشیدن به پدیده‌های طبیعی: جزغاله شدن دریا از روزهای زخمی و یا پارو زدن دریا در میان چشم‌ها و یا پیچیدن نام در لابلای باد و ..
وهم‌نشین کردن این پدیده‌ها با گفتمان‌های اجتماعی و ساختار استعاری دادن به هم‌نشینی واژه‌ها از ویژگی‌های بارز کوتاه‌شعرهای این مجموعه است.
گفتمانی بودن شعرها نشان از فردیت سوژه شعر، یا «مؤلف غایب» دارد، محصول تجربه زیستی است که در یک معنامندی خاص از هم‌نشینی واژه‌ها شکل می‌گیرند و در یک ارتباط بینامتنی وارد گفتگو با مخاطب می‌شوند و تأمل ورزی‌های جدیدی در حوزه‌ی زیستی معاصر به ارمغان می‌آورند.

گفتمان‌های آشکار و پنهان تعبیه شده در ساخت متن و چینش واژه‌ها و عبارات، خشونت، تبعیض و نابرابری را نشانه گذاری می‌کنند.
استعاره‌های” تی تی نار” فقط آرایه ادبی نیستند، بلکه فرآیندی فعال در شناخت و درک پدیده‌ها و امور است. زنجیره رفتاری است. تصویری کردن مفاهیم ذهنی است بر پایه امور عینی.
” تین تاری‌یا
نیویشتان درم
همه چی
تامتومی بویا دیهه (ص ۵۴)”
(تاریکی را می‌نویسم/ همه چیز/ بوی سکوت می‌دهد.)
این درک و دریافت از استعاره که «استعاره مفهومی و ادراکی» نام دارد با سنت آرایه‌های ادبی شعر کلاسیک تفاوت دارد. مکانیسمی است برای برانگیختن ذهن، برای برقراری ارتباط بین کلمات، درهم نشینی در ساختار سطر و یا در رفتار پلکانی. انتقال مفهوم از قلمروی به قلمروی دیگر است.
“پنجره گولی/ ایشکوفه (۵) – گلوی پنجره می‌شکوفد“
” ارسو را شه/ خیابانا (ص ۷) – اشک / راه می‌رود/ در خیابان “
“ کاغذ/ ما تازه/ می انگوشتان رخص جا (ص ۱۱)”

( کاغذ/ بهت زده/ از رقص انگشتانم)
“ قفس/ نقاشی دره/ دونیایا (ص ۱۷)
( قفس / نقاشی می‌کند جهان را )
“پرتابیم/جه اَ تام/ به او تام (ص ۳۲) “
( پرت می‌شویم/ از این سکوت/ به آن سکوت )
استعاره‌ها در این شعرها به لحاظ شکل روایت سرشتی چندگانه دارند، در برخی از اشعار مبتنی بر رابطه‌ی علت و معلولی‌اند و بر پیوندِ خویشاوندی استوارند و در برخی بنیاد ذهنی‌اند و بر بستر گفتمان‌ها شکل می‌گیرند. در برخی از نمونه‌ها این رابطه بر یک خط حرکت می‌کند و در برخی دیگر از وضعیتی به وضعیتی دیگر پرتاب می شوند. این چند گانه‌گی ساختار روایت در برخی آثار مابه ازاهای نوشتاری جدید و نوجویانه ای نیز دارند و شکلی دیداری و نمایشی را بنیان می‌نهند که جای درنگ و تأمل دارد:
“را
زخمابو
می کفشا
فادم
دوکونه (ص ۴۳) “
( راه/ زخمی شد/ کفش‌ام را می‌دهم/ بپوشد)

صورت پلکانی ساختار نوشتاری و اهمیت دادن به صورت بندی کلام برای نمایشی کردن معنا و القای دیداری معنا .
شاعر با تقطیع متفاوت و با برش واژگان و گسسته نوشتن آن، مفهوم «زخم» را بسیار بهتر و رساتر از شیوه نوشتاری خطی به خواننده منتقل می‌کند. با این شعر، مخاطب شعر بیشتر از آن که خواننده تجربه‌ی مؤلف باشد، همراه او بیننده‌ی یک صحنه‌ی نمایشی است.
مجموعه ی “تی تی نار” اثر مهرداد پیله‌ور در زمینه نوآوری‌های فرمی و سوژه‌ای، تأمل برانگیز و اتفاق خوشایندی در شعر معاصر گیلکی است. فرآیند آفرینش در این مجموعه معطوف به از دور خارج کردن و از شکل انداختن تصاویر متعارف از راه غلبه‌ی ذهن برعین و یا برعکس است.
“سئب بویا/دیهی/ انگور تاما..”
تَرا نیچه/ قاقم
نوخورده / مست (ص ۳۰)”
(بوی سیب را می‌دهی/ طعم انگور …./ تو را/ نچیده/ منگم/ نخورده/ مست)
استفاده از شگردهای آنی بدون استفاده از فرمولی عمومی. به تعلیق در آوردن رابطه‌ی مابین ضربه‌ی پایانی با گزاره خبری آغازین از دیگر ویژگی‌های این مجموعه است.

” نییافته فردا رِه/ چوم دوجم
اویرا بو/ امی دسانِ مئن(ص۶۲)”
(به فردای نیافته/ چشم می دوزم/ گم‌شده/ در دست‌های ما)
تصاویر و ترکیبات ابداعی چون: آب در حال انتظار است – زمزمه گم شده – پر شدم از خالی – رودخانه‌ها نمی‌توانند پر کنند لیوان نبودنت را … نشان دهنده ابتکار نوآورانه و خلاقیت ذهنی نوجو است.
در «تی تی نار» معنایی از انسان در زیست واره کنونی برساخته می‌شود که جای تأمل و اندیشه ورزی فراوانی دارد و سرشار از ایده‌های اومانیستی است.
“اویرمه…
می خانه میانم
اویر.
اَکِه تا سایه
گردم
بیافتم
مرا (ص ۹۵) “
(گُم‌ام/ در خانه‌ی خودم/گُم./ مدتهاست/ در جستجوی خود هستم.)
برای نوجویی‌های مهرداد پیله‌ور کلاه از سر بر می‌دارم.

رشت – ۳ دی ۱۴۰۰

#مسعود_پورهادی (گیله‌وا، ۱۶۹)