اولین حضور میرزا کوچک خان در ماسوله

پژوهش و نگارش: مرتضی سخایی

هفته نامه ۴ دی، چاپ فومن، شماره ۸۸۰، ۲۶ شهریور ۱۴۰۲، ص۴

دوم مهرماه 1294 خورشیدی اولین جنگ نهضت جنگل موسوم به جنگ ماکلوان با پیروزی جنگلی‌ها انجام گرفت. چگالی نیروهای جنگلی در این جنگِ فوق العاده مهم، قابل توجه است.
در جنگ ماکلوان جمعی از نیروهای گیلانی شامل فومنی‌ها اعم از آلیانی‌ها و ماسوله‌ای‌ها، صومعه‌سرایی‌ها اعم از کسمائی‌ها و گوراب زرمیخی‌ها، رشتی‌ها و غیر گیلانی‌هایی از سایر نقاط ایران که مهترینشان اکراد و الوارهای تحت سرپرستی «خالو میرزا علی» و «خالو میرزا حسین» بودند حضور داشتند. این جنگ با فرماندهی مستقیم میرزا کوچک خان، حسن خان آلیانی(معین‌الرعایا)، فردریش هائوک (= گائوک آلمانی = هوشنگ) و فُن پاشِن اتریشی انجام گرفت. این بدان معناست که میرزا کوچک‌خان حد اقل از چندین ماه قبل از این تاریخ در آلیان و ماسوله حضور یافته و توانسته بود حمایت بزرگان این دو نقطه سوق الجیشی را بدست آورد.
بزرگ آلیان تنها یک نفر بود، معین‌الرعایا اما ماسوله در این مقطع زمانی بزرگان صاحب نفوذ انگشت شماری داشت. از جمله: شیخ الاسلام شرفی ماسوله، صدرالعلماء روحانی ماسوله، سید حسین امام جمعه قوامی، حاج روح الله روحی ماسوله، حاج روح الله اخوان، حاج علی اخوان، حاج نصرت نصرتیان و بابا غلامعلی روستا ماسوله[که در منابع نهضت جنگل به غلامعلی بابا ماسوله معروف است]. در این میان صدرالعلماء روحانی و سید حسین امام جمعه قوامی حتی دارای زاویه با نهضت جنگل و میرزا کوچک‌خان بودند که در بهترین حالت ممکن می‌توان گفت در مقاطعی بی تفاوتی اختیار کردند و در مقاطعی نیز زبان به نقد و تقبیح این نهضت گشودند.
منابع نهضت جنگل، در خصوص زمان دقیق و یا تقریبی حضور میرزا کوچک‌خان در ماسوله و رایزنی با بزرگان ماسوله‌ای، سکوت اختیار کرده‌اند اما در کتاب گاهشمار نهضت جنگل به کوشش: دکتر هومن یوسفدهی، اشاره شده که میرزا کوچک‌خان در اواخر تیر 1294 برای جلب حمایت محمد تقی‌خان گَشتی از نوادگان امیر هدایت الله‌خان فومنی[که تالش زبانان گَشتی او را «مَمتی خان» خطاب می‌کردند] به روستای نَهزُم در شفت رفته که پس از عدم موفقیت در جلب حمایت و همکاری وی، دوم اَمرداد ماه به رشت بازگشته است.
در نامۀ اوسیکو قونسول روس در گیلان به تاریخ 23 آگوست 1915 مصادف با 31 اَمرداد ماه 1294 آمده که یک عده به سرپرستی میرزا کوچک‌خان در نرگستان ساکن و مشغول جمع‌آوری اسلحه و ازدیاد نفوس خود هستند. اما از آنجا که جذب حسن خان آلیانی در ییلاق میلَرزان ماسوله انجام گرفته و همچنین نظر به حضور گائوک به همراه میرزا و دکتر حشمت در جریان جذب حسن خان، می‌توان زمانی تقریبیِ حضور میرزا کوچک خان در ماسوله را بدست آورد.
در کتاب نهضت جنگل و معین‌الرعایا به نویسندگی دکتر شاهپور آلیانی، در راین رابطه آمده است: میرزا کوچک خان به همراه دکتر حشمت و [میر حبیب الله خان] مدنی برای جذب معین‌الرعایا به خانۀ ییلاقی وی واقع در میلَرزان ماسوله می‌روند. از همین روز فرخ‌خان جنگلی برادرزاده میرزا کوچک‌خان و هرمز علیپور نوۀ شهید میرزا نعمت الله آلیانی در مصاحبه‌های متعدد حضور گائوک را نیز در این جمع ذکر کرده‌اند.
گائوک در این مقطع زمانی، منشی وابستۀ نظامی سفارت آلمان در تهران بود که در اردیبهشت ماه این سال یعنی 1294 در تهران با میرزا کوچک خان ملاقات کرده بود و از همان روز ملاقات شیفتۀ میرزا شده و با او همراه شده بود.
پس از حضور میرزا کوچک‌خان در خرداد 1294 در رشت، جذب حسن خان آلیانی در دستور کار قرار گرفت که با حضور دکتر حشمت و [میر حبیب الله خان] مدنی و شخص گائوک، در میلَرزان ماسوله این جذب صورت گرفت.
بنابراین تاریخِ اولین حضور میرزا کوچک‌خان در ماسوله را می‌توان نیمه اول سال 1294 خورشیدی قلمداد نمود.
میرزا کوچک خان، حسن خان آلیانی، گائوک و فن پاشن[که او هم توسط گائوک به جنگل پیوسته بود] اولین جنگ نهضت جنگل موسوم به جنگ ماکلوان که در 2 مهر 1294 به وقوع پیوسته بود را به پیروزی رساندند.
ماسوله در طول هفت سال نهضت جنگل شاهد دو بار سقوط و چندین بار بمباران بوده است. مردم ماسوله علیرغم صدمات روحی و جسمی فراوان در طول این هفت سال همواره از میرزا کوچک خان و نهضت جنگل حمایت نموده و حافظ جان او بوده‌اند.