دولت نوپای مشروطه و نقش آگنت های محلی روس در قتل عام و غارت مردم گیلان 3

قسمت سوم

اعلامیه مزبور که هم جداگانه و هم در روزنامه خیر الکلام در مطعبه عروه الوثقی(چاپخانه رضا اسماعیلی ) چاپ شده بود ،خشم قونسول روس را برانگیخت و به شرحی که در گزارش ظهیرالدوله منعکس شد ،سوار بر درشکه شده همراه چند نفر قزاق به مطعبه مزبور رفته و آن را زیر رو می کنند . شکستنیها را می شکنند و نشکن‌ها را بار عراده‌های قشونی کرده به قونسولخانه می برند .
مدیر مطبعه به مناسبت ارتباطی که با رابینو قنسول انگلیس داشت و تاریخ گیلان سید ظهیرالدین مرعشی را در چاپخانه خود به طبع رسانده بود، به دستور رابینو به قونسول خانه انگلیس می‌رود و موقتا از خطر بازداشت و اذیت و آزار مصون می‌ماند، ولی به مدت ۷ ماه مطبعه اش تعطیل وزیان هنگفت به وی وارد می‌شود.
شکایات چند باره مدیر به اولیای دولت متبوعش به جایی نمی‌رسد و غافل از اینکه اولیای امور در احقاق حق او ناتوان و هر یک غرق کارهای خود و آنچه بر گیلان و سایر شهرستان‌ها می‌گذرد بی‌ تفاوتند.
باری در خلال این احوال صدها نفر به دست اگنت‌ها و عمال نکراسوف بازداشت و تحت نظارت سخت محبوس و شکنجه می‌شوند و احدی نیز حق ملاقات با آنها را ندارد .

محمد ولی خان اشجع الدوله اسالمی که از صاحب منصبان نظامی سابق قشون گیلان به شمار می‌رود و در دوران پادشاهی ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه و محمد شاه بارها مامور انتظام امور سرحدی شده و در حکومت اسالم و در ماموریت‌های متعدد و مهم نظامی بویژه در استرآباد شرکت مستمر داشته است . چون باطنا تمایلات آزادی خواهی داشت و بر خلاف میل نکراسف و مستبدین ،به همراه پسرش اسفندیار خان ،از نهضت آزادی خواهی و دولت مشروطه طرفداری می کرد .قونسول روس به خصوصیات ضد روسی او پی برده و از طرفی القائات قاسم خان و برادرش ابراهیم خان آگنت روس ها در تالش نیز مزید بر علت شده ،در صدد بر آمد که شر اشجع الدوله را کم کند. به وسیله مرحوم رضا رفیع ،قائم المقام الملک پیام فرستاد که قونسول ناراحت است و وجود او را مخالف سیاست امپراتوری می داند و بهتر است هر چه زودتر سری به قونسولگری بزند و با نکراسف ملاقات کند و رفع نگرانی نماید . اشجع الدوله در جواب پیام قونسول می گوید وقتی من والی وکارگزار دارم ،نزد قونسول کاری ندارم ،نکراسف شدیداً به خشم آمده می گوید وقتی شاه شما در مملکت تسلطی ندارد ،شما از والی صحبت می کنید .
دستور می دهد فرمانده روسی ،در راس صد نفر سالدات به تالش می رود و چون مرحوم اشجع الدوله وپسرش اسفندیار خان را نمی یابند ،عمارات و خانه های ییلاقی آنان را پس از غارت به آتش می کشد و اعضای خانواده او را اسیر به صورت گروگان در انزلی محبوس می سازد . در شکایت تنظیمی که اشجع الدوله به وزارت خارجه تلگراف می کند ،اعمال ضد انسانی نکراسف واگنت های مزدور او را گوشزد ساخته و می نویسد :
پس از آنکه از اسلام پرستی منصرف نشدم بتوسط قاسم خان آگنت و ابراهیم خان برادرش آگنت روس پرست که شقاوتشان شهره عالم است .نکراسف با بنده چه ها کرده مستغنی از بیان است

شکایات تلگراف عدیده‌ای از جانب مردم به ادارات و مرکز همچنین نامه وزارت امور خارجه به سفارت کبرای پترزبورگ تاثیری نکرد و روس‌ها بدون کمترین اعتنایی همچنان به کار خود مشغول بودند و به تجاوزاتشان ادامه می‌دادند.
مطبوعات و جراید داخلی و خارجی بیکار ننشستند در انعکاس اعمال روس‌ها می‌کوشیدند جالب آنکه :
سفارت ایران در برلین یک نسخه از روزنامه فرورتس ارگان حزب سوسیالیست آلمان مورخ ۷ آوریل ۱۹۱۲ را که در آن شرح زیر راجع به گیلان نوشته شده بود به وزارت امور خارجه فرستاد:

نکراسوف ژنرال قونسول رشت مفاخر الملک مرتجع معروف و حاجی میرزا رضا پسر شریعتمدار را مابین قونسولگری و اهالی واسطه قرار داده است، مفاخر الملک به نام دولت روس حکومت می‌کند و هر شب برای دادن راپرت واحد تعلیمات ،نزد ژنرال قسول می‌رود .
وقتی که نکراسوف ژنرال قونسول رشت برای مستور داشتن حقیقت و متشبه ساختن افکار عمومی اروپا گزارش های کذب به تهران می‌فرستاد، جماعتی از ایرانیان نزد قنسول انگلیس رابینو‌ و خالد بیک قونسول عثمانی رفته از ایشان خواهش نمودند ،حقایق امر را در خصوص وقایع جاریه به دولت‌های متبوعشان اطلاع دهند.
قونسول‌های عثمانی و انگلیسی راپرت مفصل ایرانیان را تصدیق کرده اطمینان داده‌اند که حقایق را به دولت‌های مطبوعشان اطلاع و باز هم خواهد داد.
چند روز بعد که قونسول روس اطلاع یافت قونسول های عثمانی و انگلیس مراتب را به دولت‌های متبوعشان راپرت کرده اند ،تکدر خاطر پیدا نمود و در کمال خشم نوشته جات جعلی ترتیب داد می‌خواست به وسیله نوشته جات مزبور بفهماند که قونسول های عثمانی و انگلیس در اغتشاش و تحریک اهالی بر ضد روس‌ها تهییج می‌نماین.
د توقیف شدهگان را وا می‌دارند به که جرم است اعتراف کنند و دیگران را هم به همدستی خود متهم سازند جواب استنطاق متهمین، مطالبی است که عیناً به آنها القا شده است.

س ایرانسکی، مورخ شوروی عقیده دارد:
ایرانیان از راه بین الملل سوسیال دموکرات‌ها، سیاست پست و نفرت انگیز تزارها را در ایران به گوش اطلاع جهانیان رسانیدند،و پس از قرن‌ها بردگی مردم ایران زنجیرهای عبودیت را پاره کرده و به انتخابات پارلمانی پرداختند.

سرانجام نشر نوشته‌های نظیر مقاله روزنامه فرورتس ارگان حزب سوسیالیست آلمان درباره گیلان و ایران ،به ضمیمه عدم رضایت دول عثمانی و انگلیس از سیاست خشونت آمیز نکراسف باعث احضار نام برده به روسیه گردید و گیلانیان را از شر نماینده دولت امپراطوری موقتاً راحت کرد .
حاکمیت مطلق روس‌ها در گیلان با عزل نکراسف پایان نیافت و همچنان با جنگ جهانی اول ۱۳۳۲ هجری قمری سال۱۹۱۴ میلادی در سال مزبور که آزادی خواهان ایرانی در موقعیت بسیار نامساعدی به سر می‌بردند نفس‌ها در سینه محبوس و قید و بند قهاریت اجنبی مستولی بود زمامداران مملکت تشریفات تاجگذاری احمد شاه را تهیه می دیدند.

منبع فصلنامه تحقیقاتی تالش شماره اول سال اول پاییز ۱۳۸۰
نویسنده متن آقای عبدالکریم آقاجانی تالش انتخاب متن گروه تالشه خله مجید نعمتی سیاهمزگی

نقش اگنت های محلی روس در قتل عام و غارت مردم1

نقش اگنت های محلی روس در قتل عام و غارت مردم2