تمدن مارلیک

در طول چند دهه اخیر در نواحی مختلف سرزمین کوهستانی رودبار که در جنوب گیلان و در دو سوی رودخانه‌ی سپیدرود قرار دارد حفاریهای زیادی به روش علمی و غیر علمی صورت گرفته است در این حفاریها و در نقاطی چون جوبن، کلورز ،شمام شهران حلیمه جان استلخ جان، رستم آباد رحمت آباد و آمارلو، باستان شناسان به گنجینه‌های فراوان و بسیار ارزنده‌ای دست یافتند که بخشی از آنها امروزه زینت بخش موزه‌ها و مجموعه های خصوصی و دولتی در ایران و جهان هستند آثار کشف شده در ناحیه رودبار که در برگیرنده ی ابزارها و وسایل مختلف، ظروف سفالین منقوش و متنوّع ظروف مفرغی نهایت استادی و مهارت ساخته و پرداخته شده اند معرّف ذوق و استعداد و نبوغ هنری بسیار درخشان هنرمندان آن عصر به شمار می روند. در میان این جام ها، نمونه هایی وجود دارد که بی همتاست و در هیچ یک از حفاری‌های جهان مانند آنها پیدا نشده است. از جمله‌ی آنها جامی است که به جام مارلیک معروف گشته و از زرناب ساخته و پرداخته شده است. در کف این جام گل تزیینی زیبایی نقش شده است و در میان گل، نقش خورشیدی دیده می‌شود که شعاع‌های خود را به طور منظم در هر سو پراکنده است. دور اشعه خورشید برگهای درخت زندگی به شکل هندسی و منظم نمایش داده شده است از این نقش به خوبی می توان دریافت که در آن دوران ساکنان گیلان اهمیت زیادی برای خورشید قائل بودند و آن را منبع نور و هستی و نشانه ی خیر و نیکی می دانستند.
دکتر نگهبان درباره‌ی سازندگانِ تمدّن مارلیک نوشته است: در ضمن حفاری هیچ گونه آثار نوشته و خط به جز دو عدد مهر استوانه ای شکسته که بر روی هر کدام چند حرف باقی مانده بود به دست نیامد. به نظر می رسد که اقوام مارلیک یکی از گروههای اولیه‌ی هند و ایرانی بودند که بعدها در مدارک تاریخی از آنها به نام «ماردها» و یا «آماردها» ذکری آمده است. این اقوام به نظر می رسد در نیمه ی دوم هزاره ی دوم پیش از میلاد به ارتفاعات دامنه‌های شمالی البرز در حوزه‌ی جنوبی وارد شده و در مناطق کوهستانی مستقر گردیدند. این اقوام حکومت مقتدر و پیشرفته ای را از نظر هنر و صنایع تشکیل داده و از تپه‌ی مارلیک به عنوان محل آرامگاه سلاطین خود، از قرن چهاردهم تا قرن دهم پیش از میلاد استفاده می نمودند. بنابر آثار و شواهد و اشیای مکشوفه در این تپه هنرمندان و صنعتگران مارلیک به تجربیات و اطلاعاتی صنعتی و هنری موجود در دنیای باستان کاملاً آگاهی و آشنایی داشته و با استعداد و خلاقیت ذاتی خود مکتب هنری ارزنده ای را در این منطقه از کشور ما به وجود آوردند. این مکتب هنری و صنعتی پیشرفته برای مدتها در این منطقه و نواحی مجاور آن باقی مانده و در آثار باستانی اقوامی مانند آشوریها اورارتویی ها کیمریه و سکاها مشاهده می شود. این سبک و شیوه هنری و نفوذ آن بر روی هنر و صنایع دوران‌های ماد و هخامنشی کاملاً مشهود است» (نگهبان ۱۳۷۶، ص ۴۵۳
از مطالعه ی کاوشهای باستان شناسی در تپه های مارلیک و سایر تپه‌های باستانی دره‌ی گوهر رود این نتیجه به دست آمده است که اقوام ساکن در ناحیه مارلیک، حدود دو سده در این سرزمین سکونت داشته‌اند و از نظر ذوق و استعداد و هنر و زیبایی شناسی از بیشتر اقوام فلات ایران و حتی خاورمیانه پیش بوده و بر آنان برتری داشته اند. آن چه در هزاران سال قبل هنرمندان گیلان زمین ساخته اند، از آثار قبل از آنان و نیز آثار همزمان با آنها زیباتر و کاملتر بوده است. حتی در دوره‌های بعد نیز کمتر اثری به زیبایی آثار مارلیک به وجود آمده است. به نظر میرسد که با از بین رفتن هنرمندان مارلیک مهارت و استادی آنان نیز از میان رخت بربسته باشد

منبع: تاریخ گیلان پیش از اسلام-قربان فاخته