قوم آمارد

از آماردها که در دنیای باستان به جنگاوری و سلحشوری شهرت داشتند در یادداشتها و منابع تاریخی با نامهای مردان، مرد،مارد، مردوس و امرد یاد شده است و سرزمین آنان را بین کادوس و تپور (طبرستان) نشان داده اند استرابون یکی از اقوام ساکن در کرانه‌های جنوب دریای کاسپین را ماردها یا آماردها معرفی می‌کند در کتاب وندیداد آماردها پیرو اهریمن و سرزمین‌شان مجاور مرغیانا (مرو) امروزی معرفی شده است سومین و بهترین سرزمین‌ها را که من اهورامزدا آفریدم، «مرغیانا» ست که نیرومند است و وفادار به آریا اهریمن مرگ‌زا برضد او اقوام «مردان» را به وجود آورد این شاهد تاریخی نشان می‌دهد که سرزمین مرد یا مارد مجاور سرزمین مرو بوده یا تا مرو امتداد داشته است. هم چنین از برخی شواهد دیگر چنین بر می آید که آماردها پیش از ورود آریاییان به مرزهای کنونی شمال خاوری ایران، میان رود اترک و سرزمین مرو می‌زیستند. با ورود آریایی‌ها به سرزمین‌های جدید، آماردها که در خود توان ایستادگی در برابر مهاجران تازه نفس را نمی‌دیدند راه گریز در پیش گرفتند و در جست و جوی پناهگاه روی به کوهستان البرز نهادند و سرانجام در کناره‌های سپیدرود و کوهستانهای جنوب گیلان جای گرفتند. در واقع، به همین دلیل در قدیم سپیدرود را «آمارد» می نامیدند (پیرنیا، ص ۱۵۷). دیاکونوف نیز در کتاب تاریخ ماد نام قدیم قزل اوزن و سپیدرود را امرد نوشته است (ص ۳۱۲ )از این نامگذاری معلوم می‌گردد که آماردها مدتهای طولانی در سرزمین‌های مجاور سپیدرود سکونت داشته اند.

آماردیان در شاهنشاهی هخامنشی در (۵۰۰ پ.م.)

امروزه پهنه‌ای از نواحی کوهستانی جانب خاوری سپیدرود آمارلو (عمارلو) نامیده می‌شود که این نام نیز می‌تواند یادآور قوم آمارد باشد. هم چنین تپه‌ی باستانی مارلیک نیز که در جانب خاوری سپیدرود و در شمال باختری آمارلو جای دارد – تداعی کننده‌ی نام آمارد است زیرا پسوند «لک» و «لیک» به معنی قوم و قبیله و نیز پسوند نام اقوام مختلف در گیلان است مانند گیل:لک گیلک (قوم گیل) ،بنابراین مارلیک را می‌توان ترکیبی ازدو واژه‌ی «مارد» و «لیک» به معنای قوم یا قبیله‌ی مارد (آمارد) دانست.

درباره‌ی نژاد آماردها اطلاع دقیقی وجود ندارد و پژوهشگران دنیای باستان در این مورد دیدگاه‌های متفاوتی ارائه نموده‌اند. دکتر محمد جواد مشکور آماردها را از اقوام پیش از آریایی معرفی می‌نماید که بین دو قوم غیر آریایی دیگر، یعنی کادوسیان و تپوریان می‌زیستند (۱۳۷۴، ص ۱۲۶)، اما دکتر نگهبان آماردها را از نژاد آریایی به شمار آورده و در ضمن شرح یافته های تپه باستانی مارلیک نوشته است:

«… به نظر میرسد که اقوام مارلیک یکی از گروه‌های اولیه هند و ایرانی بودند که بعدها در مدارک تاریخی از آنها به نام ماردها یا آماردها ذکری به میان آمده است. این اقوام به نظر می‌رسد در نیمه‌ی دوم هزاره‌ی دوم پیش از میلاد مسیح به ارتفاعات دامنه‌های شمالی البرز در حوزه‌ی جنوبی بحر خزر وارد شده و در مناطق کوهستانی مستقر گردیدند این اقوام حکومت مقتدر و پیشرفته ای را از نظر هنر و صنایع تشکیل داده و از تپه‌ی مارلیک به عنوان محل آرامگاه سلاطین خود، از قرن چهاردهم تا قرن دهم پیش از میلاد استفاده نمودند …» (۱۳۷۶، ص ۴۵۳).

موقعیت آماردها در قرن دوم پ.م.، در شرق رود قزل‌اوزن

در گزارشهای تاریخی برجای مانده از گذشته آماردها مردمی جنگ جو دلاور خوش‌اندام و بلند‌قد معرفی شده‌اند. استرابون درباره‌ی خصوصیات آنان نوشته است: «ماردها جامه سیاه می‌پوشند و موی بلند دارند و آن کس که دلیرتر باشد مجاز است با هر زنی ازدواج کند (سرتیپ پور: ۱۳۵۶، ص ۱۱) سعید نفیسی درباره آماردها و ویژگیهای آنان چنین نوشته است:

«امرته نام طایفه‌ای قدیمی در گیلان در رودبار یعنی دره‌های سفیدرود بوده و این کلمه به زبان قدیم به معنی «نمیرنده» است. پیداست که مردمانی بوده‌اند بسیار تنومند و جان سخت و پُرتاب و توان که دیر از پای در می آمدند و این گروه تا زمان‌های تاریخی هنوز در آن ناحیه بوده‌اند و دسته‌ی مخصوصی از سپاهیان هخامنشی از ایشان فراهم می‌شد (نفیسی: ۱۳۴۲، ص ۱۶).

آماردها در زمان امپراتوری ماد.

آماردها به عنوان قومی جنگجو و دلاور تا دوره‌ی سلطنت فرهاد اول اشکانی، در گیلان و همچنین مازندران از قدرت و نفوذ زیادی برخوردار بودند.