روج گاه

روج گاه(روجگه): نام تپه ای ست روشن و آفتابی بالاتر از رود گوابر _ پس از گلستان سرا در شهرستان املش.
در دیلمی «زِ» پارسی در ترکیب بسیاری از لغت ها «ج» گفته می شود مانند «روز» که به دیلمی «روج» می شود و« امروز– دیروز » به دیلمی« ایمروج_دیروج » بوده است که امروزه با حذف «ج» ایمرو- دیرو گویند که خلاصه شدۀ همان ایمروج- دیروج می باشد.
بندار رازی شاعری که به سه زبان پارسی و دیلمی وعربی شعر می گفته در یک کار تلفیقیِ پارسی_دیلمی می گوید:
بشهر ری بمنبر بر یکی روج    همی گُت واعظی زین هرزه لائی
که هفت اندام مردم روزمحشر    دهد بر کرده های خود گوائی
لغت روج از دیلمی وارد زبان بلوچی و سیستانی شده است چرا که بلوچ ها و احتمالاً سیستانی ها کوچندگانِ دیار دیلمند و از طائفۀ سکاهای دیلمستان می باشند (این احتمال وجود دارد سقزی‌ها هم کوچندگان ایلی دامدارِ دیلمیان بوده باشند که در دوران باستان به سمت کردستان و گیلان غرب و بیجار رفته اند) اشارۀ اینکه بلوچ ها کوچندگان دیار دیلمان هستند نگاه کنید به صفحۀ ۱۳ کتاب تاریخ گیلان و دیلمستان سید ظهیرالدین مرعشی به تصحیح و تحشیه افشین پرتو با عنوان پیش نوشته، و نگاهی هم به پانوشت صفحۀ ۴۵ همین کتاب شود در معنی اشکور به معنی سرزمین سکاها باشندگان دیار دیلمان خاصه که سیستان= سَکِستان می تواند یادگار این خانوادۀ سَکِه از دیلمان باشد، وجود لغت‌های دیلمی در سیستان و تکرار جاهایی مثل رودبار دیلمان… در کرمان، و رد و پای وارز دیلمی و دیلمیان در رودبارِ کرمان و سیستان پیش از اسلام می تواند سندی باشد که سکاهای دیلمی از دیرباز در کرمان و سیستان رفت و آمد داشتند، نه سکاهای جنوب روسیه امروزی.
«زیر» به دیلمی و گیلی «جیر» گفته می شود و «بیا پایین» را دیلمیان «بیأ جیر»؛ و گیلیان بیا پایین را «بیأ به زیر» می گویند؛ و در برابر «زیر» که در گیلکی و دیلمی «جیر» گفته می شود: «زبَر» یا بالا به دیلمی و گیلی جُر=«جئُر» گفته می شود که در واقع همان «زئُر»= زبَر است
با انداختن « ر- ن » در لغت «برنج» دیلمیان برنج را « بِج و بُج » گویند و گیلیان برنج را «بَج» می نامند؛ و برنج زار که راحت و خلاصه شده آن بَجزار- بِجزار- بُجزار می باشد در گیل و دیلم بج جار بوده است که با انداختن یکی از«ج»ها بِجار- بُجار و بَجار گفته می شود که امروزه در گیلان بیجار می گویند که مصوت کوتاه « ـِ » در بِجار تبدیل به مصوت بلند «ی» شده و بیجار می خوانند، دیلمیان ذرت و بلال را مُکابُج یا مُکابیج می گویند که در واقع برنجِ مکا = مکابیج است و احتمالاً مُکا سرزمینی در پایین سیستان بزرگ که غلات آن معروف و دیلمیان را با مردم آن سامان پیوند خویشاوندی بوده است.(نگاه کنید به کتاب ریشه یابی واژه های گیلکی و وجه تسمیۀ شهرها و روستاهای گیلان _ذیل همین واژه)

«زی» مِثلِ: سَکِه زی، مروزی، رإی زی و… در دیلمی سَکِه جی، مروجی، رإی جی(راجی) گفته می شود و بر اساس همین ساختار زبان دیلمی، جی در پسوند برخی محله ها بکار می رفت و می رود مثلا اهل سورکو را: سورکوجی، از اهل کومنی را کومنی‌جی، اهل نرکه را : نرکه‌جی ، ساوه‌ای را ساوه جی، چهاردهی را چهارده جی، اهل مشکله را مشکله جی، اهل کیا کلایه را کیا کلایه‌جی، از استاد کلایه را استاد کلایه‌جی و خلاصۀ آن را وسکلایه‌جی گویند، اهل لاهی(=لاهی+جان) را لاهیجی می گفتند و…؛ گیلیان از پسوند چی استفاده می کنند؛ مانند انزلی‌چی، چاف‌چی، آستانه‌چی و… که در دیلمی: انزلی جی، چاف جی، آستانه جی گفته می شود.
می نویسند مردآویج بنیان گذار سلسله زیاریانِ دیلمی، مرداویز زیاری بوده است که به دیلمی مرداویز ” مرداویج ” گفته می شود؛ متاسفانه سعید نفیسی به دلیل نشناختن زبان و فرهنگ دیلمی «مرداویج» را ضبط عربی کلمۀ مردآویز فارسی می داند در صورتی که لفظ « ز» درلغت‌های امروزی، در گویش‌های متفاوت پارسی باستان « ژ – چ – ش» هم تلفظ می شده و در دیلمی «ج» می گفتند، مثل روز در کردی روژ می باشد و در دیلمی روج بوده است، و روژا یا روژان نامی ست که کردها به دختران می‌نهند و در دیلمی روجا نامی دخترانه می باشد که هر دو کلمۀ روج و روژ می‌تواند از روچ و روش(rosh) و روچَن اوستایی گرفته شده باشد که معنی رُوشَن می دهد.

نگاه کنید به صفحۀ (هـ) قابوس نامه با مقدمه و حواشی- بقلم سعید نفیسی و نگاهی هم بزنید به رویۀ ۱۴۹ خونینه های تاریخ دارالمرز نوشتۀ محمود پاینده لنگرودی.