ماجرای لشکرکشی نوه چنگیزخان مغول به گیلان

اوالجایتو از ایلخانان مغول واز نوادگان چنگیز خان مغول بود که بعد از مسلمان وشیعه شدن، نام محمد را برگزید ونزد مردم آن زمان به “خدابنده” معروف شد.او که در سال ۷۱۶ قمری وفات یافته و مزارش امروز در سلطانیه زنجان قراردارد، در ذیقعده سال ۷۰۶ هجری قمری( اردیبهشت ۶۸۶ هجری شمسی ) به گیلان، که پیشتر در پی حملهٔ مغول به تسخیر آنان درنیامده بود، حمله کرد. اوالجایتو در این حمله تلفات بسیار داد، از جمله قُتلُغشاه امیرالامرای وی کشته شد، اما حدود دوماه بعد در حمله دیگری، موفق به شکست گیلانیان شد.
به گواهی تاریخ, گیلان در آن زمان با دو بخش عمده ومستقل: بیه پس(غرب گیلان به مرکزیت فومن) و بیه پیش (شرق گیلان به مرکزیت لاهیجان) بود که هر یک از بخش‌های در دست یکی از سلاطین و فرمانروایان محلی قرار داشت. بعنوان نمونه فومن در دست امیر دباج فومنی از خاندان حکومتگر اسحاقوندان و لاهیجان در دست امرای سادات کیاییه بود.قطب‌الدین شیرازی مولف کتاب «دره التاج لغره الدباج» در این رابطه می‌نویسد: در دوره استیلای مغول دوازده شهر ولایت گیلان هر یک امیری مستقل داشتند. این فرمانروایان پیوسته با یکدیگر در زدوخورد و کشمکش بودند اما هیچ‌یک از آنان برای دفاع از خاک گیلان در برابر تجاوز بیگانگان تردیدی به خود راه نمی‌داد.
همانطور که گفته شد، تا زمان اولجایتو هیچ‌یک از سرداران مغول بر گیلان دست نیافتند. قطب‌الدین شیرازی در همین زمینه می‌نویسد: «گیلانات در تمام دوره استیلای مغول از دستبرد سلطنت ایلخانی در امان مانده بود… چون نوبت سلطنت به اولجایتو رسید…».به همین خاطر به الجایتو گفته شده بود که بدگویان و دشمنان او را، از آن‌جهت که بر گیلان تسلط نیافته است مورد طعن و تمسخر قرار می‌دهند. این سخنان بر سلطان مغول گران آمد که چرا نتوانسته گیلان را تسخیر نماید.او بعد از مشورت با سران، گیلان را ازچهار طرف مورد حمله قرارداد. بطوریکه امیر چوپان با سپاهیانش از طریق اردبیل به گسکر و اسپهبد حمله کرد.امیر قتلغشاه از راه ماسوله به سوی فومن و رشت و تولم عزیمت نمود و بالاخره امیر طغان و امیر مؤمن از قزوین و ری به طرف رستمدار و کلاردشت به سوی گیلان روان شدند. جنگ سختی در دو مرحله بین ایشان درگرفت. در مرحله اول در محدوده تولم شکست سختی از جانب سپاهیان امیره دباج فومنی بر نفرات الجایتو وارد شد و پیروز میدان شدند،اما دو ماه بعد در حمله دیگر اولجایتو، گیلانیان شکست خوردند و تا زمان مرگ اولجایتو در سال ۷۱۶ قمری مجبور به پرداخت خراج ابریشم شدند.