چهارشنبه سوری در لاهیجان؛ از دیرینه زمان2

به قلم و با پژوهش؛ محمود اصغری/ نویسنده کتاب” نگاهی به مردم شناسی لاهیجان” و واژه نامه گویش لاهیجانی-فارسی” لاجونی گَب“

٩-از انواع مراسم چهارشنبه سوری در لاهیجان؛ آتش افروزی( کولَش اَتَش زِن) /جایگاه خاکستر کاهِ مورد استفاده در آتش افروزی( بَسوته کولَشَ پای دارودَرخت فودَن)

١-آتش افروزی (کولَشَ اَتَش زِن)
در غروب آفتاب سه‌شنبه آخر سال، خانواده‌های لاهیجانی، خرمن ساقه خُشک برنج (کولِش) را در ۳، ۵ یا ۷ جا آتش زده و از روی آن با شادمانی و هیجان پریده و می‌گویند؛
کُل کُولَه چارشمبَه به دَر(آتش چهارشنبه سوری )
کُوره پَدر؟ ( کجامی‌گذرانیم؟)
اِرَه بَدَر(اینجا می‌گذرانیم)
یا گفته می‌شود؛
تی سُرخی مِه بَه( سرخی تو از من)
می زردی تبه بَه( زردی من از تو)
گفتنی است که سُرخی، نماد تندرستی و شادابی است و زردی، نماد بیماری، ناتوانی و سستی است.
۲-خاکستر کاه سوخته آتش چهارشنبه سوری را پای گیاهان و درختان ریختن “هوشنگ عباسی” پژوهشگر وگیلان شناس، گفته است؛ “درپایان مراسم کول کولَ چهارشنبه، خاکستر کاه سوخته (کولَش) راپای گیاهان می‌ریزند و بر این باورند که این کاه سوخته، موجب افزودن بار و میوه درختان می‌شود.

١٠-از انواع مراسم چهارشنبه سوری در لاهیجان؛ آتش افروزی/دودکردن اسپند(سَپَند دود گودَن)

برای پیشگیری از چشم زخم، در شب چهارشنبه سوری(کول کولَ چارشمبه)، اسفند دود می‌کنند و بر این باورند که دود اسپند خاصیت گند زدایی و تندرستی دارد و قضا- بلا را دور می کند.
در بازار شب چهارشنبه سوری( کول کولَ چارشمبه بازار) ،صدای فروشندگان اسپند از هر سو شنیده می‌شود که فریاد می‌زنند:
-آتیلا کون، باطیله کون(چشم زخم را از خودتان و عزیزانتان دورکنید)
-تی مَردَ مرَه، بیرونا کون(مادرشوهرت را بیرون کن)
-اسفند دوکون، چاووش بایه(اسفند دود کن تا چاووش بیاید)
– تی مَردَمَر، به هوش بایه( تا مادر شوهرت به هوش بیاید)

١١-از انواع مراسم چهارشنبه سوری در لاهیجان؛ بازار چهارشنبه سوری(کول کولَ چارشمبه بازار)

بازارهای شهر و روستاهای لاهیجان هم مانند دیگر شهرها و روستاهای ایران، به مناسبت فرارسیدن نوروز باستانی، پرتکاپو و پور هیاهو است.
مردم به بازار می‌روند و کالاهایی مانند نخ و سوزن، آینه، شانه، اسپند، سنجد، ماهی قرمز سفره هفت سین، سبزی تازه برای تُرش تَره، وَگَمَج سبز و فیروزه‌ای( نوعی ظرف سفالی)،خریده و بر این باورند که خرید چهارشنبه سوری، شگون دارد و مبارک است.

١٢-از انواع مراسم چهارشنبه سوری در لاهیجان؛ بخت گشایی(بخت واگودَن)

رسم است که بعد از پریدن از روی شعله‌های آتش چهارشنبه سوری، یکی از بزرگترهای خانواده، دختران دم بخت را زمان کوتاهی از خانه بیرون می‌کنند و این حرکت نمادین به خاطر این است که باور دارندوآرزو می‌کنند سال جدید سال رفتن دختران دم بخت به خانه شوهر باشد.
هنگامی که دختر بیرون دروازه خانه است، در می‌زند.
از او می‌پرسند؛
“از کوره اَمَه دَری؟ (از کجا می‌آیی؟)
او می‌گوید؛” از عروسی”
دوباره از او می‌پرسند؛
“چی بَردی؟”، چه آورده‌ای؟
او می‌گوید؛ “تندرستی”
آن گاه او را به خانه راه می‌دهند و برای او سفید بختی و عروسی در سال نو آرزو می‌کنند.
شَمَه عزیزونه عروسی بَبون
شَمه ریکه داماد بکونین
شَمِه عَید شَمَه ره مووارک بَبون

١٣-از انواع مراسم چهارشنبه سوری در لاهیجان؛ کوزی شَکنی(کوزه شیکینی) /فالگوش ایستادن(فَل گوش ایسان) /فال کوزه گرفتن(فال کوزه گیتَن)

– کوزه شَکَنی (کوزه شیکینَن) :
کاسه، کوزه و ظروف کهنه را درشب چهارشنبه سوری، به نشانه دور ساختن نحوست و رفع قضا و بلا، می شکنند و کاسه و کوزه تازه را که در بازار چهارشنبه سوری خریده‌اند، جایگزین آن می‌کنند. این حرکت نمادین، نشان دهنده رفتن سال کُهنه و آمدن سال نو است.
-فال گوش ایستادن( فالگوش ایسَن) :
در شب چهارشنبه سوری، زن و مرد، برای تشخیص رویدادهای آینده و سال نو، برای خود و عزیزان شان، سرچهارراه‌ها و گذرگاه‌ها نشسته یا می‌ایستند و به سخن رهگذران گوش داده و موضوع حرف آن ها را برای کامیابی یا ناکامی در سال نو خود می‌انگارند.
-فال َکوزه گرفتن(فال کوزه گیتَن) :
فال کوزه، از شیرین‌ترین آداب مربوط به شب چهارشنبه سوری بوده است.
امروزه نیز در برخی شهرها و روستاهای دور و نزدیک انجام می‌شود. در شب چهارشنبه سوری، زنان و دختران جوان، جمع می‌شوند و هر کس، زیوری از خود، که نشانه ای از او باشد، در کوزه می‌اندازد و بعد اشعاری در کوزه قرار می دهند. آن گاه، دختر نابالغی، دست در کوزه کرده و یکی از زیورها را بیرون می‌آورد و سپس کاغذی که شعر روی آن نوشته شده را نیز بیرون می‌کشد وآن را می‌خواند.
این شعر فالی درباره صاحب آن زیور است.
شَمه عَیدَ سال مووارک بَبون
هیزار سالون بَرسین
جون ساق بَبین

١۴-از انواع مراسم چهارشنبه سوری در لاهیجان؛ آجیل مشکل گشا(کول کولَ چارشمبه بیجابیجی)

-آجیل مشکل گشای چهارشنبه سوری (کول کولَ چارشمبه و آجیل مشکل گشا)
رسمی که از دوران‌های گذشته رایج بود و هنوزم رایج است، تهیه و خوردن آجیل چهارشنبه سوری (آجیل مشکل گشا) بوده است.
این آجیل( شور و شیرین) را برای استجابت یک مُراد و آرزو نَذر می‌کنند. خوردن این آجیل در شب چهارشنبه سوری، به باور بیشتر مردم، شگون دارد و خوش یُمن است.

١۵-از انواع مراسم چهارشنبه سوری در لاهیجان؛ پُختن خورشت محلی تُرش تَره(تُرشه تَره چاگودَن)

-پختن خورشت سنتی-بومی تُرش تره(تُرشه تَره چاگودَن)
تُرش تره یکی از خورشت ها و خوراکی های شناخته شده و خوشمزه لاهیجان(گیلان) است و از سبزی تازه، سیر، روغن، تخم مرغ، آب غوره یا آب نارنج درست می‌شود.
لاهیجانی‌ها به ویژه خانواده‌های سنتی و قدیمی، بر این باورند که خوردن تُرش تره یا دیگر غذاهایی که با سبزی درست می‌شود، شفابخش است و انسان را از گرمازدگی بهارو تابستان دور کرده و موجب تندرستی او می‌شود.
تُرش تَره، آن هم در گَمَج(دیگ سفالی) تازه، آن هم در آستانه سال نو، لذت دوچندان دارد.
شمه نوروز موبارک بَبون
سال خوب و خوشی بَدارین
به عروسی شَمه عزیزون
هیزار سالون بَرسین